De hoofdrolspelers in de formatie blijven vooral rondjes om elkaar heen draaien

Wanhopig? Welnee, zei PVV-leider Geert Wilders vrijdagochtend, net voordat hij wéér naar een afspraak ging met de informateur. ’s Ochtends had hij op X de VVD en NSC nog maar weer eens opgeroepen om mee te gaan doen aan een kabinet met zijn eigen partij en BBB, anders kwam er „dankzij jullie” een kabinet-Timmermans. Zo was hij de week ook begonnen: ‘partijen’ moesten eindelijk eens „over hun schaduw heen stappen”.

Er zijn honderd dagen voorbij sinds de Tweede Kamerverkiezingen en de formatie, zo lijkt het, is nog helemaal nergens. Informateur Kim Putters, opvolger van Ronald Plasterk, deed eerst een week lang onderzoek naar allerlei kabinetsvormen en sprak afgelopen week bijna alle fractievoorzitters, die allemaal met de boodschap kwamen die ze eerder ook al hadden.

PVV en BBB willen nog steeds een meerderheidskabinet, VVD-leider Dilan Yesilgöz wil alleen een ‘extraparlementair kabinet’ (een kabinet op grote afstand van de Tweede Kamer) met die partijen en alléén als NSC ook meedoet, en ze blijft dat „een stap naar voren” noemen. NSC-leider Pieter Omtzigt bleef op zijn beurt zeggen dat ‘extraparlementair’ een mogelijkheid is, en dat hij ook een minderheidskabinet wil gedogen.

Lees ook De formatie is abrupt gestopt. En elk nieuw scenario lijkt onaantrekkelijk

Wilders vindt varianten ‘prima’

Geert Wilders zei vrijdag na zijn bezoek aan Putters dat hij zo’n minderheids- of extraparlementair kabinet prima vindt. „Het heeft niet onze voorkeur, we gaan er ook niet voor liggen.” Maar ook bij die varianten, zei hij, „staan nog niet alle neuzen dezelfde kant op”. Partijen komen volgens hem ook voor dat soort kabinetten met „voorwaarden”: „Zo van: het moet breed, of niet breed, en die moet wél ministers leveren en die niet.”

Wilders verzuchtte daarna weer: „Stap eroverheen. Wij hebben geen énkel voorbehoud gemaakt bij die opties. Ik hoop dat VVD en NSC hetzelfde gaan doen: maak het mogelijk dat een van de drie opties wordt onderzocht en uitgevoerd.”

Wilders zag dus geen ‘stap vooruit’ of een sprong over een ‘schaduw’ bij die partijen. Al probeerde vooral Omtzigt deze week te benadrukken dat hij dat met het noemen van de opties ‘minderheid’ en ‘extraparlementair’ naar zijn eigen idee juist wel had gedaan. Het leek vooral een manier om af te komen van het imago van ‘wegloper’. Het was Omtzigt die de gesprekken met PVV, VVD en BBB onder leiding van Plasterk op 6 februari abrupt had afgebroken. In het Tweede Kamerdebat daarna kreeg hij harde kritiek van de andere partijen en NSC daalde hard in de peilingen. Wie een formatie afbreekt, zo weet iedereen in Den Haag, krijgt het electoraal moeilijk. Kiezers houden daar niet van.

Informateur Kim Putters sprak deze week drie keer met Pieter Omtzigt, Caroline van der Plas en Geert Wilders, en twee keer met Dilan Yesilgöz. De irritatie tussen NSC en BBB is groot, en die wordt nóg groter door wat er buiten de onderhandelingstafel gebeurt. Van der Plas ging, hoogst ongebruikelijk in een formatie, in de talkshow Humberto zitten om Omtzigt in beweging te krijgen. Tegen journalisten zei ze ook dat ze het „nog wel even wilde hebben” over de manier waarop Omtzigt de formatie had verlaten, met een appbericht. In het debat over de formatie had ze excuses van Omtzigt gevraagd, maar niet gekregen. Om sorry ging ze nu niet meer vragen, zei ze. Dat moest uit hemzelf komen. En: „Hij hoeft niet op de knieën.”

Lees ook Ongeduld bij PVV-leider Wilders over VVD en NSC

Verbroederend Kamerdebat

Het leek geen toeval dat Putters Omtzigt en Van der Plas woensdagmiddag samen bij hem aan tafel zette. Het was Omtzigt die daarna een paar nietszeggende dingen – „Het was een goed gesprek” – tegen journalisten zei. Of de kou uit de lucht was, bleef onduidelijk.

Een dag later zaten ze ineens wel dicht bij elkaar in de bankjes van de Tweede Kamer. Van der Plas had in een speciaal debat demissionair minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal (VVD) ter verantwoording geroepen omdat die een rapport over de gevolgen van de Europese natuurherstelwet niet snel genoeg naar de Tweede Kamer had gestuurd, en in elk geval niet op tijd voor de stemming over die wet in het Europees Parlement, afgelopen dinsdag.

Tweede Kamerlid Rosanne Hertzberger van NSC trok samen op met Van der Plas en was in haar kritiek over het niet-sturen van het stuk minstens zo fel. Van der Plas zei in het debat dat ze zelfs een motie van afkeuring tegen Van der Wal had overwogen, omdat het volgens haar niet voor het eerst was dat Van der Wal stukken achterhield. Die motie, die ook in de formatiegesprekken tussen BBB en VVD een grote rol had kunnen gaan spelen, kwam er uiteindelijk niet. Van der Wal vond zelf dat ze ook niets verkeerds had gedaan: ze wilde wachten, zei ze, tot het kabinet met een reactie was gekomen op het rapport. Volgens haar was dat gebruikelijk.

Het debat had een onverwacht verbroederend effect: Pieter Omtzigt kwam aan het eind naar de grote vergaderzaal en overlegde lang met Van der Plas, overduidelijk in een goeie sfeer. Volgens medewerkers waren ze daarna ook nog samen gaan koffiedrinken in het restaurant van de Kamerleden.

Rondjes om elkaar heen draaien

Toch lijken de hoofdrolspelers in de formatie tot nu toe vooral rondjes om elkaar heen te draaien. Ze zeggen ondertussen dat ze haast hebben en dat ‘het land’ niet langer kan wachten op een kabinet. Niettemin nemen ze vooralsnog de tijd. Putters blijft zeggen dat hij „zorgvuldig” en „systematisch” te werk gaat en dat de partijleiders dat prettig vinden.

Over twee weken moet zijn eindverslag klaar zijn. Wilders zei vrijdag dat dat nog steeds de bedoeling is en hij benadrukte zijn eigen voorkeursvolgorde: eerst nog eens kijken of een meerderheidskabinet echt niet kan.

De volgende stap: een minderheidskabinet. Maar zal de VVD bereid zijn om tóch in een kabinet te gaan zitten met de PVV, zoals Yesilgöz eerder nog heeft uitgesloten? Bij een deel van haar partij is daar felle weerstand tegen. Dat deel heeft zich de afgelopen weken gedeisd gehouden, maar blijft dat zo als het toch een serieuze optie wordt?

En dan is er nog Pieter Omtzigt: die zou bereid zijn tot gedoogsteun aan zo’n kabinet en zich ook willen „vastleggen” in een akkoord. Maar hoe afhankelijk willen de andere drie partijen zich van hem maken? Hoe weten ze zeker dat hij niet nóg eens onverwacht opstapt?

Kim Putters ging vrijdag aan het eind van de middag verslag uitbrengen aan de koning. En maandag praat hij verder met Wilders, Yesilgöz, Omtzigt en Van der Plas. „Misschien in wisselende samenstellingen.” De andere fractievoorzitters mogen toekijken en afwachten, het draait nog steeds om deze vier.

Lees ook Ongeduld bij Van der Plas en Wilders over VVD en NSC