Wéér bleef de apotheose uit. Geen revolutie, geen stormloop op het Witte Huis, laat staan een goddelijke bliksemschicht om haar neer te slaan tijdens The Star-Spangled Banner. Superster Taylor Swift, schrik van de Amerikaanse Republikeinen, kon onlangs rustig de Super Bowl bijwonen.
Het zal een deel van het publiek hebben teleurgesteld. Taylor is namelijk het middelpunt van een bizarre complottheorie. Moeilijk om na te vertellen, maar het komt erop neer dat zij een creatie is van Biden en de deep state, psychologische oorlogsvoering (psy-ops) om de herverkiezing te verhinderen van dat andere fenomeen, Trump. Een mega-popster als geheim wapen tegen een MAGA-volkstribuun.
Dat is niet helemáál getikt, want de door jongeren aanbeden Taylor kán verschil maken, wie weet genoeg om een weifelstaat te flippen. Maar het idee dat de CIA de zangeres op afstand aanstuurt is toch wel behoorlijk eh… raar.
Sociologen en andere wetenschappers pleiten er sinds corona geregeld voor om complotdenkers serieus te nemen, te luisteren of zelfs iets van hen te leren. Ook nu weer sinds corona. Gezien vanuit hun situatie zijn hun twijfels en argwaan heel gewoon, zelfs redelijk.
Zou het? Je kunt er nog een schepje bovenop doen. Inderdaad, complotdenkers zijn niet alleen gewoon, ze zijn gewóner dan gewoon. Uit de psychologie is bekend dat wij mensen cognitieve vooroordelen koesteren die ons wereldbeeld sluitend maken. Dat we alles accepteren wat bij een vermoeden of overtuiging past bijvoorbeeld, en alles wat het tegenspreekt wegfilteren. Ook het idee dat ‘toeval niet bestaat’. Of de aanname dat grote, complexe gebeurtenissen even grote, complexe oorzaken moeten hebben. Een wereldgebeurtenis als ‘9/11’ kán niet veroorzaakt zijn door een handjevol fanatici met plastic bestek; dat ‘klopt’ gewoon niet.
Dat is heel gewoon denken – maar is het ook rationeel? Al die cognitieve vooroordelen kunnen worden getoetst en gecorrigeerd. Je zou zeggen: dat is echte rationaliteit. Typisch voor complotdenkers is dat ze immuun zijn voor correctie en hun vooroordelen de vrije loop laten. Het mág niet kloppen, anders klopt hun wereldbeeld niet meer. Dat maakt dit denken irrationeel.
Maar ze ‘stellen toch alleen maar vragen’, een houding die we aanmoedigen als juist heel sceptisch-wetenschappelijk? Nou nee, er bestaat zoiets als onredelijke of kwaadaardige twijfel, die geen einde kent. Kritische geesten twijfelen ook of vooral aan hun éigen inzichten. Volleerde complotdenkers nooit – hun doel is, altijd, twijfel zaaien bij de anderen.
Daar helpt geen luisterend oor tegen. Misschien nog eerder een door AI-gemanipuleerd nummer van Taylor Swift.