Het halen van de stikstofdoelen in 2030 ligt ver buiten bereik. Het uitkopen van boeren en maatregelen om de natuur te herstellen, helpen naar verwachting maar mondjesmaat om de stikstofuitstoot in de buurt van kwetsbare natuurgebieden te verminderen. Dat blijkt uit onderzoek van drie onafhankelijke instanties.
Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), de Wageningen University & Research (WUR) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzochten de voortgang van de overheidsmaatregelen om de stikstofdoelen te halen.
Het korte antwoord is 'nee'. De doelen zijn ver uit het zicht. "Niet een heel vrolijke boodschap", vat Henk van Zeijts van het PBL samen.
Het belangrijkste doel
Het belangrijkste stikstofdoel is zorgen dat de gemiddelde zogeheten kritische depositiewaarde (kdw) in gevoelige natuurgebieden niet meer overschreden wordt. Alle stikstofuitstoot boven de kritische depositiewaarde levert risico op schade aan de natuur op.
In 2030 mag dit nog maar in de helft van Natura 2000-gebieden het geval zijn. In 2035 ligt de lat nog hoger. Dan mag in 74 procent van kwetsbare natuurgebieden de kdw niet worden overschreden.
Dat het doel niet gehaald wordt, heeft twee oorzaken. Ten eerste is de kdw vorig jaar naar beneden bijgesteld, nadat was gebleken dat natuur nog gevoeliger is voor stikstof dan werd gedacht. "En dus is het lastiger om de waarden te halen", legt Van Zeijts uit.
De andere reden dat het niet opschiet is dat veel van de aangekondigde maatregelen de tekentafel nog niet hebben verlaten. En dus is totaal onduidelijk of en hoe die precies gaan werken.
Het gaat te traag
Er is dus nog volop werk aan de winkel, blijkt wel uit het rapport. Allereerst op het gebied van meten of de natuur nu eigenlijk wel herstelt. Dat is nu een rommeltje, waardoor voor heel veel beleid überhaupt onduidelijk is wat het eigenlijk oplevert. "We maken ons zorgen over het tempo. Het gaat gewoon te traag", vertelt Van Zeijts.
Wat ook te traag gaat, is het verschaffen van duidelijkheid aan boeren die zich wel willen laten uitkopen via de twee regelingen (zie kader hieronder) die daarvoor zijn bedacht. Deze werken wel, concluderen de onderzoekers.
Opkoopregelingen
Het gaat om twee regelingen gericht op veehouders, de Lbv en de Lbv-plus genaamd. De Lbv-plus is een pot geld van bijna 1 miljard euro. Deze regeling is gericht op boeren die heel veel uitstoten in de buurt van kwetsbare natuur, de zogeheten piekbelasters.
Die regeling is bovenop de al bestaande en inmiddels gesloten uitkoopregeling Lbv waar een half miljard voor beschikbaar was. Daar konden alle veehouders (met varkens, melkkoeien, kippen, kalkoenen of vleeskalveren) gebruik van maken.
Het inmiddels demissionaire kabinet wil het budget voor beide regelingen verdubbelen, een plan waar de Tweede Kamer al mee heeft ingestemd. Het moet nog wel worden goedgekeurd door de Eerste Kamer en de Europese Commissie. Die laatste moet beoordelen of er geen sprake is van verboden staatssteun.
Maar ook hier is er kritiek. Op het tempo van besluitvorming. Er hebben zich meer boeren gemeld dan er budget is. En dus zitten honderden boeren in onzekerheid, onder wie Martien van Kempen uit Leunen, een dorp onder Venray.
Al jaren bezig met stikstofprobleem
Hij houdt al zo'n 29 jaar varkens en kippen. En ook zijn vader en opa waren boeren. "We zijn al 25 jaar bezig om een oplossing te zoeken", vertelt hij. Een oplossing voor het stikstofprobleem, welteverstaan. In 2004 kreeg hij zelfs een prijs voor zijn innovatieve varkensstal, waarin de poep van varkens werd gescheiden van de pies.
"We maken nu de afweging: wat kunnen we nog in Nederland en wat kunnen we niet", schetst Van Kempen zijn positie. En daarom heeft hij zich aangemeld voor de uitkoopregelingen. Met de drie locaties waar hij bedrijven heeft.
Keuze maken ingewikkeld
En dat maakt het meteen ingewikkeld, want hij kan aanspraak maken op allebei de regelingen. Met verschillende deadlines. En verschillende regels. Maar met maar een bedrijf stoppen, dat heeft geen nut.
"Alles hangt van elkaar af", legt hij de puzzel uit. "Ik kan niet kiezen voor een locatie, als ik niet weet wat ik met de andere mag doen." Als hij aan een regeling mee doet, betekent dat ook dat hij zijn beroep in Europa niet meer mag uitoefenen.
Kortom, onzekerheid. En dan is nog maar de vraag of er nog extra regels komen. "Komen er nieuwe eisen? Ik weet het gewoon niet", zegt Van Kempen. "De overheid zegt dat ze actie willen ondernemen. Maar ze komen zelf voor geen meter vooruit."
Maatregelen uit het buitenland
Nieuwe regelingen om boeren met zachte hand te laten stoppen, hebben volgens de onderzoekers weinig of geen nut. De boeren die er nu geen trek in hebben, willen 'waarschijnlijk ook echt door met hun bedrijf', aldus de onderzoekers. Agrarische ondernemers motiveren om vrijwillig te stoppen, wordt 'steeds moeilijker', schrijven ze.
Nog een kanttekening: een groot deel van de verwachte vooruitgang is te danken aan lagere stikstofuitstoot in het buitenland. Of dat zo blijft, hangt af van het beleid in onze buurlanden. En dat is 'dus met onzekerheden omgeven'.
Winst te halen met voer
Ander beleid helpt ook mee, zoals het vervallen van de uitzonderingspositie die Nederland jarenlang had op het Europese mestbeleid. Het gevolg hiervan is dat Nederlandse boeren minder mest over hun land mogen uitrijden dan ze eerst mochten. En dat komt helpt bij het halen van de stikstofdoelen. Maar, waarschuwen PBL, RIVM en WUR: dit is een eenmalige winst.
Er gloort ook nog hoop. Er valt bijvoorbeeld nog winst te halen met het verminderen van eiwit in veevoer. Of melkkoeien meer uren in de wei laten vertoeven. Dat zal overigens maar een 'beperkte winst' opleveren, vertelt een van de onderzoekers.
Nieuw kabinet aan zet
Of daar op korte termijn een besluit over genomen zal worden, is de vraag. Het demissionaire kabinet treft weliswaar voorbereidingen voor extra maatregelen, maar het is aan een nieuw kabinet om daar een knoop over door te hakken. Dat laat minister Christianne van der Wal (voor Natuur en Stikstof) in een reactie weten.
