In 1934 nam de Amerikaanse entomoloog Elwood Zimmerman deel aan de Mangareva-expeditie. Hij nam monsters van allerlei inheemse insecten op de Frans-Polynesische eilanden, waaronder drie piepkleine oranjebruine bijen. De vondst van de bijensoort was lange tijd een groot mysterie. Maar daar is nu verandering in gekomen.
Tot 1965 lagen de drie exemplaren ongestoord in het Bernice P. Bishop-museum in Honolulu, maar toen besloot de beroemde bijenspecialist Charles Michener ze te onderzoeken. Hij beschreef de slechts 4 millimeter grote bij als een nieuwe soort en doopte haar Hylaeus tuamotuensis, vrij vertaald Tuamotu’s gemaskerde bij, behorende tot de familie van de Colletidae, oftewel de vliesvleugeligen. Micheners mysterie was geboren. Want hoe hadden deze kleine bijen Frans-Polynesië bereikt? De dichtstbijzijnde bekende verwanten vliegen in Australië, Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland rond, ruim 3000 kilometer ten westen van Tuamotu, de archipel waar de bijen zijn gevonden op tahetahe-bloemen. Bovendien is de soort sindsdien nooit meer gezien en werd gevreesd dat hij uitgestorven was. Een nieuwe studie heeft na 59 jaar de puzzel eindelijk opgelost.
Eilandhoppen
“We tonen met ons onderzoek aan dat we een hele groep soorten over het hoofd hebben gezien, ook al zijn we al bijna tien jaar lang onderzoek aan het doen naar bijen op Fiji. Door nieuwe vangtechnieken ontdekten we een aantal tot nog toe onbekende Hynaeus-soorten in het bladerdak hoog in de bomen. We waren altijd gericht op insecten die in de buurt van bloeiende planten op de grond leven, maar deze gemaskerde bijen laten het laaghangende fruit duidelijk links liggen”, zegt hoofdonderzoeker James Dorey van de Australische Wollongong University.
“Met deze bijen kunnen we het mysterie oplossen: de voorouders van H. tuamotuensis bereikten Frans-Polynesië door te eilandhoppen via Fiji en de zuidwestelijke Stille Oceaan.”
Lange netten
“Pas toen we hele lange netten naar Fiji brachten en hoog in de bomen monsters gingen verzamelen, vonden we onze mysterieuze kleine bijen”, aldus Dorey. Het team beschrijft acht nieuwe Hylaeus-soorten die tussen 2014 en 2019 in de Stille Oceaan zijn ontdekt. Door DNA-onderzoek tonen de onderzoekers aan dat de insecten verwant zijn aan Tuamotu’s gemaskerde bij.
Zes van de soorten komen uit de archipel van Fiji – de kleine geelgevlekte Hylaeus, de witgevlekte Hylaeus, de Hylaeus met een recht gezicht, de Hylaeus met open gezicht, Veli’s Hylaeus en Navai’s Hylaeus. Eén werd ontdekt op Chuuk in Micronesië en de laatste, de goudgroene Hylaeus, op Tahiti in Frans-Polynesië, 450 kilometer ten zuidwesten van Tuamotu. Verrassend is dat de nieuwe soort de voorkeur lijkt te geven aan rode bloemen. De meeste bijen kunnen rood licht namelijk slecht zien.
Meer ontdekkingen
Tussen Fiji en Frans-Polynesië liggen honderden eilanden, zoals Tonga, Samoa, de Cook Eilanden en Wallis en Futuna. Nu de wetenschappers weten hoe ze in het bladerdak moeten zoeken, verwachten ze op die eilanden nog veel meer Hylaeus-soorten te ontdekken. Maar daarmee is nog niet duidelijk hoe de bijen precies de oversteek maakten tussen de eilanden. Hun gemiddelde vliegbereik is niet helemaal bekend, maar bedraagt waarschijnlijk slechts een paar kilometer.
“Omdat de meeste gemaskerde bijen hun nest maken in hout, is de meest logische verklaring dat ze van het ene eiland naar het andere zijn gedreven. Zeker na tropische cyclonen spoelen er massa’s plantaardig materiaal via rivieren richting zee. Het is ook mogelijk dat ze in hogere luchtlagen terecht zijn gekomen en ver weg van huis zijn geblazen, maar dat zou een veel gevaarlijkere reis zijn geweest voor onze kleine bijen”, legt Dorey uit.
Folklore
Het is ook nog onduidelijk wanneer de bijen zich verspreid hebben. Daarvoor is nog niet genoeg DNA-materiaal beschikbaar. Ook weten de onderzoekers nog niet in welke mate de gemaskerde bijen voorkomen op de verschillende tropische eilanden. “We hebben Veli’s Hylaeus genoemd naar het Veli-volk uit de Fijische folklore. Dit zijn krachtige kleine mensen die volgens de overlevering in de bossen leven. Er zijn vele verhalen bekend over dit mythische volk. Ze worden vaak als vredelievend geportretteerd, maar kunnen ook gevaarlijk zijn, bijvoorbeeld als je een van hun favoriete bomen omhakt. De naam is dan ook gekozen om een gevoel van verantwoordelijkheid op te roepen voor de bescherming van deze nieuwe bijensoorten en de bomen waarin ze leven”, schrijven de wetenschappers in hun studie.
