Wanneer ben je zzp'er en wanneer ben je dat niet? De wet die hierover duidelijkheid moet geven, loopt weer vertraging op. De minister heeft meer tijd nodig om de wet eventueel te verbeteren, nadat vorig jaar ruim 1100 reacties op het voorstel kwamen. Intussen willen drie politieke partijen dat de wet gesplitst wordt.
"Publicatie van de wet in het eerste kwartaal van 2025 is niet langer realistisch" schrijft demissionair minister Karien van Gennip aan de Eerste Kamer.
Maar waarom komt die wet zo moeizaam tot stand? Ongeveer 1,2 miljoen mensen werkten volgens het CBS in 2023 als zzp'ers. Dat is 13 procent van alle werkenden. Het probleem: de ene zelfstandige, is de andere niet.
Twee soorten zzp'ers
Sommige zzp'ers kiezen bewust voor een zelfstandig bestaan, omdat ze afwisseling in hun werk willen en van het vrije ondernemerschap houden. Het gaat bijvoorbeeld om boekhouders en verpleegkundigen die vaak ook hoge tarieven kunnen vragen.
Er is echter ook een groep zelfstandigen die met tegenzin als zelfstandigen werkt, bijvoorbeeld als maaltijd- of pakketbezorger. Ze werken vaak maar voor één opdrachtgever en tegen lage tarieven.
Hetzelfde behandeld
Als de wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR) er komt, worden beide groepen hetzelfde behandeld. Om te beoordelen of iemand ondernemer is, wordt gekeken of de zzp'er instructies krijgt hoe hij het werk moet doen, of de zelfstandige voor eigen risico werkt (en bijvoorbeeld niet wordt betaald bij ziekte) en om wat voor soort werk het gaat.
Als een zelfstandige vergelijkbaar werk doet als iemand in loondienst, noemt de fiscus dat een 'rechtsvermoeden van schijnzelfstandigheid'.
Inbedding
Belangrijk bij de nieuwe wet is de term 'inbedding'. Gaat het om werk dat tot de reguliere werkzaamheden van een bedrijf behoort? Dan hoort iemand in loondienst aangenomen te worden of via een uitzendbureau te werken.
De eerste groep, de laagbetaalde maaltijdbezorgers en pakketbezorgers, heeft baat bij deze bescherming. Ze gaan meer geld verdienen in loondienst en hebben meer zekerheid.
Maar de tweede groep, de echte ondernemers, kunnen zich niet vinden in de zzp-regels die bij het huidige wetsvoorstel ook voor hen gaan gelden.
Blij met uitstel
Roos Wouters, oprichter van de Werkvereniging, een belangenclub voor zzp'ers, is dan ook blij dat er uitstel van de wet komt. "Zzp'ers zitten nu al jaren in onzekerheid. Dat is een slechte zaak. Maar ik heb liever uitstel dan dat er een slechte wet doorheen komt."
In 2017 begon Wouters als belangenbehartiger voor zelfstandigen. Dat was één jaar nadat de verklaring arbeidsrelatie (VAR), een simpele methode om vast te stellen of iemand een zzp'er was, werd afgeschaft.
De wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) die volgde, bleek een mislukking. De wet zorgde voor veel onduidelijkheid en opdrachtgevers waren daarom soms huiverig om zelfstandigen in te huren.
Onrust over inbedding
Er moet een nieuwe wet, de VBAR, komen. Maar ook die wet zorgt voor ophef. Met name het concept inbedding zorgt voor veel onrust onder zelfstandigen die niet voor de baas willen gaan werken. Hoe streng is de fiscus daarmee? Betekent dit dat bedrijven alleen nog zzp'ers kunnen inhuren die eenmalig werk doen, zoals een schilder of stukadoor?
Het is belangrijk dat gedwongen zelfstandigen worden geholpen, aldus Wouters. Maar het kabinet neemt nu overdreven zware maatregelen. "Van Gennip schiet met een kanon op een mug. De mug is dan dood, maar alles erom heen ook. Een heel groot deel van de echte zelfstandigen wil helemaal geen dienstverband."
Plan voor splitsing van wet
Wouters is dan ook voorstander van een plan dat de politieke partijen NSC, VVD en SGP deze maand presenteerden. Als het aan hen ligt wordt het wetsvoorstel over de inhuur van zelfstandigen in tweeën gesplitst. Het deel waar iedereen het over eens is, namelijk de bescherming van kwetsbare zzp'ers, kan dan snel worden ingevoerd.
Maar hoe moet het dan met de andere zelfstandigen? Wouters pleit voor een opt-out, waarbij ondernemers zelf kunnen kiezen. "Ze hebben dan recht op een dienstverband, maar het is geen plicht."
Zelfstandigen in de zorg?
De Belastingdienst, de ministeries van Volksgezondheid en Sociale Zaken en werkgevers in de zorg probeerden aparte afspraken te maken rondom de inhuur van zelfstandigen in de zorg om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Het zou een leidraad worden, waar beiden partijen aan moeten voldoen, maar geen wet. De partijen kwamen er echter niet uit.
Wouters: "Zelfstandigen en opdrachtgevers zitten nu al zeven jaar in onzekerheid. En dat komt puur, omdat het kabinet zelfstandigen weer in een vast contract wil duwen. De zzp'ers met lage tarieven en platformmedewerkers, vertroebelen de discussie. We doen tegenwoordig alsof alle zelfstandigen maaltijden bezorgen."
Schatkist
Het kabinet wil ook vanwege een geldkwestie van de schijnzelfstandigen af. Het liet Hans Borstlap, voormalig Nederlands topambtenaar, onderzoek doen naar de arbeidsmarkt. Die arbeidsmarkt moet dringend op de schop, stelde hij, anders zou de ongelijkheid tussen arm en rijk toenemen.
Dring het aantal zzp'ers terug, adviseerde Borstlap. In een interview met de Volkskrant stelde hij dat zzp'ers niet meebetalen aan de bijstand. "Als zelfstandigen in de problemen komen, belanden ze wel in de bijstand waar ze zelf niet aan hebben meebetaald," aldus Borstlap in de krant.
Bijstand
Het is een uitspraak die niet klopt. Zelfstandigen betalen namelijk gewoon inkomstenbelasting en betalen zo dus zo mee aan de bijstand. Wel komen zelfstandigen soms eerder in de bijstand terecht, omdat ze geen recht hebben op een ww-uitkering.
Ook krijgen zzp'ers die zichzelf niet hebben verzekerd tegen arbeidsongeschikheid, geen uitkering als hen iets overkomt. Ook dan komen ze dus soms meteen in de bijstand en kost het de schatkist geld.
In het verleden liep de schatkist ook geld mis omdat zzp'ers door de zelfstandigenaftrek minder belasting hoefden te betalen. Die zelfstandigenaftrek, wordt echter versneld afgebouwd.
Gelijke inkomens
"Zeker nu de zelfstandigenaftrek versneld wordt afgebouwd, hebben zelfstandigen geen groot voordeel meer. De belastingvoordelen verdwijnen en dus wordt het financieel verschil tussen werknemer en zzp'er minder groot," zegt Sylvia Huydecoper, directeur van het Platform Zelfstandig Ondernemers. Voor de staatskas hoeft het kabinet het dus niet te doen.
Ook Huydecoper vindt splitsing van de twee groepen zelfstandigen een goed idee.
"Het voorstel om voor zelfstandigen met een laag tarief een rechtsvermoeden van schijnzelfstandigheid te introduceren, is een goed idee. Zij hebben bescherming nodig. Dat is het goede aan de wet."
Huydecoper is echter een groot tegenstander van inbedding als criterium. "Dat gaat ook veel verder dan de huidige jurisprudentie over werken onder leiding en toezicht. Wanneer ben je ingebed? We gaan nog heel veel juridische procedures krijgen waarbij de rechter zich over die vraag moet buigen."
Door alle onduidelijkheid handhaaft de Belastingdienst intussen niet op schijnzelfstandigheid. Deze afspraak loopt in januari 2025 af, maar door het uitstel is er dan waarschijnlijk nog geen nieuwe wet.
"Je krijgt dan een heel gekke situatie", zegt Huydecoper. "Gaan ze dan handhaven op de oude regels? Ik ben benieuwd hoe de fiscus dat ziet. Ook dan kun je wachten op rechtszaken."
