De formatie krijgt nieuwe ronde, maar samenwerken met PVV blijft het probleem

Informateur Kim Putters heeft deze maandag en dinsdag niets minder dan een ‘marathonsessie’ voor de boeg. De tien fractievoorzitters die eerder niet om tafel zaten bij Putters’ voorganger Ronald Plasterk komen langs om te praten over de vastgelopen formatie. Hoewel veel van die partijen eerder al hebben aangegeven geen enkele wens te hebben om met de PVV te regeren, zijn die gesprekken wat Putters betreft niet vrijblijvend.

In een brief, die hij afgelopen vrijdag verstuurde, wijst Putters tussen de regels door partijen als GroenLinks-PvdA, CDA en D66 op hun medeverantwoordelijkheid voor een landsbestuur. Eerst schetst hij de grote opgaven waar Nederland voor staat en het zeer geringe vertrouwen in de politiek, een analyse waar hij mede toe is gekomen door zijn gesprekken van vorige week met wetenschappers en oud-politici.

Volgens Putters is het juíst daarom nodig dat er een daadkrachtig en stabiel landsbestuur komt, dat een gemeenschappelijke basis heeft in ‘de grondslagen van de democratische rechtsstaat, (...) en een solide financieel kader. De internationale positie van Nederland speelt daarnaast – zeker in de komende periode – een belangrijke rol’.

Putters heeft verschillende opties

Putters vraagt de andere partijen daarom of zij zijn analyse delen, en of zij op enige wijze een landsbestuur willen steunen dat die grote problemen wil aanpakken. Daarvoor geeft hij verschillende opties: een meerderheidskabinet, een minderheidskabinet of een extraparlementair kabinet. Hij zal de partijen vragen of zij zich willen verbinden aan een van die vormen.

Daartegen nee zeggen is lastiger voor de partijen dan nee antwoorden op de vraag of ze willen samenwerken met PVV, BBB, VVD en NSC. Putters zal pleiten voor een sterkere rol van de Tweede Kamer en een lossere band tussen kabinet en parlement, een wens die bij alle fracties leeft.

Toch blijft de politieke context het grootste probleem: veel partijen vinden om te beginnen dat PVV, VVD, BBB en NSC eerst zelf aan zet zijn. Daarachter ligt het diepere probleem dat veel partijen uit principe de samenwerking met de PVV afwijzen.

Een meerderheidskabinet is nagenoeg onhaalbaar. Alleen BBB is tot nu toe bereid om een kabinet in te stappen met de PVV. De VVD wil het eventueel, maar dan in een extraparlementaire kabinetsvorm, met een zeer losse band tussen fracties en kabinet. En op voorwaarde dat NSC hetzelfde doet. Maar NSC wil niet in een coalitie met Wilders vanwege de rechtsstaat. Eventueel kan NSC een minderheidskabinet gedogen, zei Omtzigt. Dat is zijn maximale aanbod.

Relatietherapie tussen Wilders en Omtzigt

Tijdens het laatste debat over de formatie, vóór de aanstelling van Putters, lieten oppositiepartijen weten dat zij voor zichzelf geen plek aan tafel zien. “Relatietherapie” tussen Wilders, Yesilgöz, Van der Plas en Omtzigt is volgens Rob Jetten van D66 nuttiger dan andere partijen weer in het formatieproces betrekken. De ChristenUnie “wil best stroopwafels meenemen, maar snapt niet hoe dit de vaart erin brengt die het land zo nodig heeft”, aldus Mirjam Bikker. Denk heeft als enige überhaupt een gesprek met Putters geweigerd, vanwege deelname van de PVV aan de formatie.

GroenLinks-PvdA gaat deze week met scepsis naar de informateur om te herhalen wat in ronde één al is gezegd. Namelijk dat vanwege de rechtsstaat GroenLinks-PvdA niet bereid is tot politieke samenwerking met de PVV ‘in enige vorm’. Dat betekent vanzelf dat de linkse fractie ook geen rol of taak voor zich ziet bij een speciale kabinetsvorm. Ook het CDA wijst elke samenwerking principieel af. Op rechts zijn Ja21 en mogelijk SGP daar wel toe bereid.

Steun aan Oekraïne

Geert Wilders heeft eerder enkele anti-rechtsstatelijke, maar onhaalbare wetsvoorstellen ingetrokken om zijn goede wil te tonen en hij heeft verschillende keren uitspraken tegen het Russische regime en voor de Oekraïeners gedaan. Maar het blijft voor andere partijen moeilijk in te schatten waar hij precies staat. Ook afgelopen weekend gaf hij weer gemengde signalen af waardoor het onzeker is hoe structureel een kabinet met de PVV Oekraïne zal steunen.

Op X liet de PVV-leider zaterdag weten dat hij vindt dat een demissionair kabinet geen tienjarige overeenkomst voor steun aan Oekraïne kan sluiten. Wel liet hij voor het eerst weten dat de PVV open staat voor alle vormen van steun aan Oekraïne, dus óók militaire. Daar was Wilders eerder tegen. Op vrijdagavond had de PVV nog kritiek gekregen omdat zijn partij, net als de SP en SGP, zich níet had aangesloten bij een verklaring die steun uitsprak aan de Oekraïeners. Oók VVD, NSC en BBB stonden onder de verklaring, de handtekening van de PVV ontbrak.

Het zal de wil om te praten met Wilders bij een partij als GroenLinks-PvdA niet groter maken. Vorige week zei Frans Timmermans al dat Wilders geen directe verantwoordelijkheid mag krijgen ‘voor onze landsverdediging en onze veiligheid’. Hij rekent Wilders tot de bewonderaars van Poetin.

Lees ook: Het is gissen naar de premierwaardige buitenlandvisie van Geert Wilders

Over blijvende wapensteun aan Oekraïne laat de PVV-leider zich niet uit. Zijn pro-Israël-houding echter blijft onverhuld. Op internet blijft Wilders berichten rondpompen die de regering in Kyiv en Oekraïense vluchtelingen in een kwaad daglicht stellen.