Een matras dat een tweede leven krijgt als matras: bij Auping hebben ze de primeur
Robots produceren bij familiebedrijf Auping matrassen van polyester dat uiteindelijk weer verwerkt kan worden tot nieuwe matrassen. Dat is in de slaapindustrie een revolutie. Concurrenten mogen in Deventer komen kijken.
‘Een echt circulair matras is nog een toekomstdroom’, kopte deze krant in 2018. Sindsdien heeft bedden- en matrassenproducent Auping niet stilgezeten, en die droom zelfs waargemaakt. Uit de productiehal vlak bij het hoofdkantoor in Deventer komen sinds kort uitsluitend circulaire matrassen. Robots tillen, draaien en verlijmen alle onderdelen alsof het niets is. Mensen houden de bewegingen nauwlettend in de gaten.
“We wilden een matras ontwerpen dat even goed te recyclen is als glas”, zegt Mark Groot Wassink (42), directeur innovatie en duurzaamheid. “Daarvoor moesten we anders gaan denken en beginnen bij het duurzame design. Het was nodig om circulaire materialen te gaan gebruiken, in plaats van de gangbare materialen te verduurzamen.”
De nieuwe circulaire fabriek is een wereldprimeur, zegt Groot Wassink. “We kloppen onszelf niet snel op de borst. Dit familiebedrijf heeft de waarden van Oost-Nederland, zoals goed je best doen en nuchter en bescheiden zijn. Maar nu hebben we echt iets bijzonders gedaan.”
Daarom zijn ook allerlei Europese matrasconcurrenten uitgenodigd om te komen kijken. Als ze willen mogen ze hier hun circulaire matrassen laten produceren, zegt Groot Wassink, want er is nog capaciteit over. “Of we delen de circulaire technologie waarmee ze zelf aan de slag kunnen. Het belangrijkste is dat deze industrie duurzamer wordt. Want van de 1,5 miljoen matrassen die jaarlijks in Nederland worden afgedankt, wordt een groot deel verbrand of gestort.”
Weg met het polyurethaan, welkom polyester, heel zuiver polyester
Groot Wassink loopt naar een doorgesneden matras oude stijl, om te laten zien uit welke materialen het is opgebouwd – een beetje zoals een bakker de laagjes van zijn taart laat zien. Dat oude matras is samengesteld uit meerdere stoffen, waaronder PU-schuim oftewel polyurethaan. Dit is wel te recyclen, maar niet tot een nieuw matras. “Er wordt bijvoorbeeld isolatiemateriaal van gemaakt”, zegt Groot Wassink. “Of judomatten, maar daar heb je er na verloop van tijd wel genoeg van.”
Het probleem is dat het PU-schuim niet kan worden teruggebracht tot de oorspronkelijke stoffen waaruit het is gemaakt. Net zoals je een geklutst ei niet meer kunt scheiden in wit en geel. “Het schuim hebben we vervangen door polyester. In alle elementen, zelfs de zakjes om de pocketveringen. Niet zomaar polyester, maar heel zuiver polyester”, zegt Groot Wassink.
Ook de matrashoes is gemaakt van polyester. Na gebruik wordt die versnipperd en verwerkt tot korrels waarvan weer nieuw garen gesponnen wordt. Verder liggen in de fabriekshal stapels lappen vilt van polyester. En ook de gebruikte lijm is van polyester gemaakt. “Als je het matras opnieuw verwarmt, laat deze lijm los, zonder dat het materiaal vervuild raakt”, zegt Groot Wassink. Bij de oude matrassen was het alsof je legoblokjes had vastgelijmd.
Een paspoort voor elk matras
Net als PU-schuim is polyester gemaakt van aardolie, bij de productie ligt de CO2-uitstoot van het circulaire matras nog niet veel lager. Maar aan het einde van de levensduur verandert dat. Als je een nieuw matras koopt, neemt Auping het oude matras mee. Schuimmatrassen gaan naar recyclebedrijven die een afnemer zoeken voor het materiaal. Het polyestermatras gaat via Auping in onderdelen terug naar de leveranciers van de grondstoffen.
“Het is best eigenaardig dat het oude matras tot isolatiemateriaal wordt verwerkt”, zegt Groot Wassink, “want een bed wil je juist ventileren. Dat is een ander voordeel van het nieuwe materiaal, het is stevig en je blaast er zo doorheen.” Verder blijkt uit onderzoek van de Brandweeracademie van het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) in Arnhem dat het polyestermatras van Auping veilig is bij brand. Een vuurtje dooft al snel. ‘Het conventionele matras daarentegen brandt fel en intens’, schreven de onderzoekers.
Voor duurzaamheid alleen komen klanten niet naar de winkel. Het matras moet ook lekker slapen. Daarom is de eerste serie matrassen bijvoorbeeld getest in een hotel. Ook na het consumentenonderzoek was het spannend voor Auping om over te schakelen. Het is nogal wat om de samenstelling van zo’n belangrijk product volledig te herzien.
‘Wij durven dit’
Groot Wassink: “We wisten dat het nodig is om circulaire matrassen te gaan maken en dat we geen grondstoffen kunnen blijven verbranden. En we wisten dat we het technisch kunnen. Toch hing er enig ongemak in de bestuurskamer, want er zitten ook risico’s aan zo’n grote verandering. Op een gegeven moment hebben we besloten dat we leiderschap willen tonen in deze industrie. Wij durven dit. En dan is het ook heel fijn om een lange geschiedenis te hebben als bedrijf, en te weten dat we eerder grote stappen hebben genomen.”
Zelf heeft hij meegemaakt dat Auping mondkapjes ging maken tijdens de coronacrisis. Maar de geschiedenis van het familiebedrijf gaat veel verder terug. Koninklijke Auping – in de hal hangt een foto van het koninklijk paar – is voortgekomen uit het werk van Johannes Auping, een smid in Deventer die in 1885 bedden ging maken voor het St. Geertruiden Gasthuis. Zijn bekendheid groeide snel en in 1898 leverde Auping bedden aan het Paleis op de Dam, speciaal voor de gasten van de inhuldiging van koningin Wilhelmina.
Er hangen meer markante jaartallen aan de kantinewand op kantoor. Zoals 1925: het opklapbare Auping-bed komt op de markt en dat is handig voor de krappe Nederlandse woningen. 1933: Auping gaat strakke Bauhaus-meubelen maken. Of 2018: het eerste circulaire matras is ontwikkeld met het bedrijf DSM-Niaga. Daar kan 2024 dus aan worden toegevoegd.
Robots kunnen 9600 verschillende matrasvarianten maken
De nieuwe productielijn is tot veel in staat. De robots kunnen tien verschillende matrassen maken, in vier verschillende lengtes en tien breedtes. Daarnaast kan er gekozen worden uit vier lichaamstypes, drie verschillende hardheden en de opties wel of geen wasbare hoes. Zo rollen er 9600 verschillende matrasvarianten door elkaar van de band af. Elk matras wordt namelijk op bestelling gemaakt voor een specifieke consument.
De robots komen uit de buurt. Ze zijn gemaakt door Robotize, een gezamenlijke onderneming van Hollander Techniek en Machinefabriek Geurtsen uit Deventer. Kostbaar zijn ze natuurlijk ook. Omdat de circulaire matrassen iets duurder zijn om te maken, legt Auping toe op de winstmarge.
Daarbij komt nog een andere kostenpost. Inmiddels is 80 procent van de losse matrassen die Auping maakt circulair – de rest volgt nog. Maar het bedrijf moet wel meebetalen aan het systeem voor afvalverwerking, alsof het alle matrassen nog zou laten verbranden of storten. De overheid wil de circulaire economie stimuleren en heeft daarom aangedrongen op een regeling genaamd de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Die is er sinds 2022.
Groot Wassink: “Maar er wordt geen onderscheid gemaakt tussen voorlopers en achterblijvers. Wij leggen nu 6 of 7 euro in de pot voor elk matras dat we verkopen. Dat is om te betalen voor de afvalverwerking als het matras ooit weggegooid wordt. Een mooi systeem. Alleen eindigen onze nieuwe matrassen niet meer als afval, ze worden verwerkt tot een nieuw matras. De UPV houdt daar geen rekening mee, en dat vind ik krom.”
Nu nog een betrouwbaar label voor circulariteit
Verder zou het volgens hem goed zijn als er een betrouwbare score komt voor de circulariteit van een matras. “Net zoals je op witgoed een ABCDE-sticker ziet voor energiezuinigheid. Nu kan iedereen zijn eigen groene labeltje op een matras zetten. Een leverancier die een matrashoes van oude visnetten maakt, kan het verkopen als duurzaam alternatief. Ook al wordt de rest van het matras uiteindelijk verbrand.”
Op een omzet van 96 miljoen euro maakte Auping volgens het duurzaamheidsverslag van 2022 5,5 miljoen winst vóór aftrek van rentekosten, belastingen, afschrijving en afboekingen. Er valt dus geld te verdienen met de duurzame route. Lukt het om andere bedrijven hiervan te overtuigen?
“Dat is best lastig”, zegt Groot Wassink. “Een flink aantal matrasproducenten is langsgekomen om te kijken, want zij weten ook dat Europa de regels voor circulariteit aanscherpt. Ze moeten iets. Toch vindt iedereen het spannend om het businessmodel te veranderen.”
Hun reacties? “Ze zeggen dat ze onze oplossing interessant vinden. Maar ze zouden dan afscheid moeten nemen van hun oude leveranciers. De productie van de schuimmatrassen is de afgelopen decennia geperfectioneerd en dit is een nieuwe stroom materialen die nog niet in zulk groot volume gaat. Het is daardoor nu nog wat kostbaarder. Ben je bereid om te kiezen voor een iets lagere marge, terwijl er een oorlog gaande is in Europa en de grondstoffen duurder zijn geworden? Maar wij denken dat circulair produceren kan en dus ook moet.”
Lees ook:
Een echt circulair matras is nog een toekomstdroom
Na vijf jaar vertrekt Aart Roos (54) als bestuursvoorzitter bij beddenfabrikant Auping. Het Deventer bedrijf wil in 2020 helemaal duurzaam zijn. ‘En dat hangt nooit op één persoon.’