Je verwacht het niet direct van die oh zo normale orchidee, maar het is altijd al een bijzonder bloemetje geweest. En nu blijkt ie nog bijzonderder. Al in de tijd van de dinosaurussen groeide hij namelijk op het noordelijk halfrond.
Een internationaal team van onderzoekers heeft de stamboom van de orchideeën nog eens goed bekeken en vond tot 85 miljoen jaar geleden sporen van de bloem terug op ons gedeelte van de aardbol.
Evolutionair wonder
De orchideeën worden beschouwd als een van de grootste evolutionaire wonderen van de plantenwereld. Ze komen op vrijwel elk continent voor, behalve op Antarctica en gedijen zelfs in het poolgebied. Bovendien zijn ze ongelooflijk divers: naar schatting zijn er bijna 30.000 verschillende soorten, bijna drie keer zoveel als er vogelsoorten zijn.
Al langer is bekend dat de orchidee tientallen miljoenen jaren teruggaat, maar eerder werd gedacht dat die destijds alleen op supercontinent Gondwana in wat nu Australië is voorkwam. De nieuwe studie toont echter aan dat de voorouders van de orchidee oorspronkelijk op het noordelijk halfrond groeiden, op supercontinent Laurazië, voor de bloemen zich over de wereld verspreidden.
Grootste stamboom ooit
De wetenschappers komen tot die conclusie nadat ze met behulp van DNA-onderzoek de meest uitgebreide stamboom van de orchidee tot nu toe hebben ontwikkeld. Hij bevat 40 procent van alle orchideegeslachten en 7 procent van de totale diversiteit aan soorten. Het DNA-onderzoek borduurt voort op decennia aan inspanningen om de relaties tussen de verschillende takken van de orchideeënsoorten vast te stellen. Samen met geografische informatie vormt deze gigantische hoeveelheid data een nieuwe stamboom van de orchidee, die ook laat zien hoe de bloem zich over de wereld heeft verspreid.
De orchideeën worden beschouwd als een van de meest diverse soorten op aarde, maar ook een van de meest bedreigde. De bloemen hebben last van ontbossing, illegale handel en klimaatverandering, wat kan leiden tot het uitsterven van een groot aantal soorten. Van alle plantensoorten wordt 45 procent met uitsterven bedreigd. Bij de orchideeën ligt dat percentage met 56 procent nóg hoger.
Nieuwe soorten ontdekken
Als wetenschappers beter begrijpen hoe de afzonderlijke takken van de orchideestamboom in elkaar zitten en met elkaar verbonden zijn, kunnen ze makkelijker nieuwe soorten ontdekken en bestaande soorten beschermen.
Daarvoor moeten ze bijvoorbeeld beter snappen hoe soortvorming werkt, het evolutionaire proces waarbij populaties zich ontwikkelen tot afzonderlijke soorten. Zo kunnen ze bijvoorbeeld achterhalen welke ecosystemen een bovengemiddeld grote diversiteit aan orchideeën bevatten en welke het meeste potentieel hebben om nieuwe orchideeën te huisvesten.
Rap tempo uitsterven
“Onze studie is de eerste die op wereldschaal duidelijk maakt welke ecologische gebieden het meeste potentieel en de grootste soortenrijkheid hebben. Dat wil zeggen, de ecologische regio’s die in de laatste paar miljoen jaar hebben gediend als een soort kraamkamer van orchideeënsoorten”, legt hoofdonderzoeker Oscar Pérez van RBG Kew uit. “We denken dat zulke gebieden de capaciteit hebben om nog meer diversiteit te ontwikkelen zolang de regio goed beschermd wordt. Zo kan onze studie beleidsmakers informeren over welke ecosystemen prioriteit moeten krijgen om te beschermen.”
Want op dit moment raken orchideeën in rap tempo uitgestorven als je het vergelijkt met de tijd die ze nodig hebben om soorten te vormen, dat is namelijk zo’n 5 miljoen jaar. De bloemen kunnen dus waarschijnlijk niet zo maar terugkomen na uitsterving.
Juweeltjes van bloemen
En dat zou eeuwig zonde zijn van zulke prachtige bloemen. “Orchideeën zijn niet alleen hele bijzondere juweeltjes van de natuur, ze houden ook nog onbekende mysteries over het leven op aarde verborgen: hoe soorten zich ontwikkelen, aanpassen en verplaatsen. Hun toekomst veiligstellen is cruciaal voor de bescherming van de complexe rol die ze spelen in ecosystemen en om er zeker van te zijn dat op een dag die mysteries kunnen worden onthuld door wetenschappers”, zegt professor Alexandre Antonelli van RBG Kew.
Maar de onderzoekers zijn er nog lang niet. Dit is nog maar de eerste stap op weg naar een complete stamboom van de orchidee waarin alle bekende geslachten staan. De orchidee moet ook het standaardmodel worden om soortvorming en uitsterving beter te begrijpen in verschillende ecosystemen wereldwijd. Tenslotte kan de stamboom nog helpen om te achterhalen hoe klimaatverandering, ontbossing en illegale handel in de nabije toekomst effect kunnen hebben op de spreiding van soorten.
