Kunstenaar vernietigt 16 werken van onder meer Rembrandt als klokkenluider Assange sterft in gevangenis

De zwaarbeveiligde kluis waar de kunstwerken in liggen, wordt bij het eventuele overlijden van Assange gevuld met een bijtende stof die de inhoud volledig zou vernietigen. De Russische kunstenaar Andrei Molodkin noemt zijn project ‘Dodemansknop’.

De werken, volgens Molodkin samen bijna 42 miljoen euro waard, zijn aan hem gedoneerd door verzamelaars en kunstenaars. Ze liggen zich in een 32 ton wegende kluis in zijn atelier in Zuid-Frankrijk. Welke werken het zijn, houdt Molodkin geheim. De namen van de makers meldt hij wel: naast Rembrandt, Picasso en Warhol, ligt er werk van moderne kunstenaars als Sarah Lucas en Jake Chapman.

Met ‘Dodemansknop’ wil Molodkin aandacht vragen voor het lot van Assange. Die richtte in 2006 het klokkenluidersplatform WikiLeaks op, waarop bijvoorbeeld honderdduizenden vertrouwelijke documenten over de oorlogen in Irak en Afghanistan werden gelekt.

175 jaar gevangenis

Assange zit sinds 2019 vast in de Britse Belmarsh-gevangenis. Op 20 februari komt hij voor het Hooggerechtshof in Londen. De kans is groot dat dit zijn laatste kans is om te pleiten tegen uitlevering aan de Verenigde Staten, waar 175 jaar gevangenisstraf tegen hem wordt geëist vanwege spionage. Molodkin gelooft dat het leven van Assange in de VS in groot gevaar zou zijn.

‘De ‘Dodemansknop’ is een soort menselijk schild, maar in de vorm van kunst’, verklaart de Rus. Als Assange vrijkomt, gaan de kunstwerken terug naar hun eigenaar. Maar tot dat moment zal er vanaf vrijdag elke dag een aftelklok van 24 uur worden gestart, die pas stopt als een naaste van Assange bevestigt dat hij nog in leven is. Als dat niet gebeurt, zal de inhoud van de kluis vergaan tot stof.

‘Je kan deze omgang met cultureel erfgoed immoreel noemen, maar volgens het Nederlandse strafrecht mag het in elk geval’, zegt strafrechtadvocaat Willem Jebbink. ‘Zolang de eigenaars van de kunstwerken geen stappen ondernemen, kan Molodkin niet vervolgd worden.’

Vaker activisme via kunst

Advocaat Aernoud Bourdrez, gespecialiseerd in auteursrecht, ziet wel mogelijkheden binnen het civiele recht. ‘Je kunt de rechter iemand laten verbieden om een kunstwerk te vernietigen als dat zou leiden tot misbruik van bevoegdheid. Bijvoorbeeld omdat het eigendomsrecht enkel wordt gebruikt om de ander te schaden. Of omdat het belang van vernietiging niet opweegt tegen de belangen van de erfgenamen van Picasso. Als dit in Nederland was gebeurd, had ik me graag op deze zaak gestort’, zegt hij.

Het om activistische redenen vernietigen van kunst, of het dreigen daarmee, komt de laatste tijd opvallend vaak voor. Afgelopen zondag gooiden klimaatactivisten in Lyon nog soep over een schilderij van de Franse impressionist Claude Monet.

‘Dodemansknop’ past goed binnen het provocerende oeuvre van Molodkin, die graag machthebbers uitdaagt en bevraagt. Zo vulde hij in 2022 een portret van Vladimir Poetin met bloed van een aantal Oekraïense vrienden.