Stop met fatshamen: 'Dikke mensen worden neergezet als minderwaardig'

We worden met z’n allen steeds zwaarder. Eén op de twee Nederlanders heeft tegenwoordig serieus overgewicht, één op de zeven heeft obesitas. Met de toenemende mate van overgewicht groeit ook de mate waarin deze mensen worden gediscrimineerd, schrijft psycholoog Wouter Cornet in zijn boek De dikke mensenshow. 

Onderzoekers zagen dat overgewichtsdiscriminatie tussen 1995 en 2006 met 66 procent toenam. Er werd niet alleen méér gediscrimineerd, het werd ook steeds heftiger. Discriminatie op basis van overgewicht is uitgegroeid tot een van de meest voorkomende vormen van discriminatie.

Best gek, dat we feitelijk de helft van de wereldbevolking stelselmatig te kakken zetten. Waarom doen we dat toch, lachen om mensen met een maatje meer? "Daar liggen allerlei verschillende factoren aan ten grondslag", zegt Cornet.

"In de eerste plaats komt het door het westerse schoonheidsideaal. In de media zie je voor het overgrote deel slanke mensen, op wie allerlei positieve eigenschappen worden geprojecteerd. Bij mensen met overgewicht gebeurt het tegenovergestelde. In films en series wordt overgewicht steevast ingezet als stijlmiddel om te benadrukken dat iemand niet slim, lui, onverzorgd of ongedisciplineerd is. Zelfs in kinderseries worden dikke mensen al bespot en neergezet als minderwaardig."

Dat komt deels voort uit het gewichtsstigma: de overtuiging dat mensen met overgewicht die extra kilo’s aan zichzelf te danken hebben. "Uit onderzoeken komt die overtuiging talloze keren naar voren. Als je een gemiddelde groep mensen plaatjes laat zien van personen met en zonder overgewicht, kennen ze automatisch positieve eigenschappen toe aan de slanke mensen, en negatieve aan de vollere mensen. Mensen vinden vaak echt dat overgewicht iemands eigen schuld is. En als je dat gelooft, voelt het misschien gerechtvaardigd om iemand erom uit te lachen."

Makkelijk scoren met een fat joke

Mensen die anderen bespotten, doen dat vaak ook om zich beter te voelen over zichzelf: door dikke mensen te minachten, plaats je jezelf boven hen. "Uit veel onderzoeken komt naar voren dat hoe lager iemands BMI is, hoe groter de kans is dat diegene een negatieve houding heeft naar mensen met overgewicht." Met een fat joke is het bovendien makkelijk scoren: om de lachers op je hand te krijgen hoef je geen begenadigd comedian te zijn. Wijzen naar 'de dikkerd' of een knorgeluid maken kan al genoeg zijn. Ha-ha, kijk hem eens. 

Mensen uitlachen om hoe ze eruitzien is al niet fraai, maar daar blijft het niet bij. Mensen met overgewicht en obesitas blijken namelijk ook steeds vaker te worden gediscrimineerd op allerlei andere vlakken, zoals bij het solliciteren, op de werkvloer, in het onderwijs en in de gezondheidszorg. "Ze krijgen minder betaald, worden minder snel aangenomen en makkelijker ontslagen. Ook op school blijken docenten leerlingen met overgewicht consequent lager te beoordelen dan slankere leerlingen."

Eigen schuld, dikke bult? 

Dit terwijl veel van die vooroordelen over overgewicht allang zijn ontkracht door de wetenschap. "Er is bijvoorbeeld aangetoond dat de aanleg voor obesitas een sterke aangeboren component heeft", zegt Cornet. "Er zijn meer dan honderd genen gevonden die verantwoordelijk zijn voor overgewicht. Je kunt een trage schildklier hebben, een langzame spijsvertering of geen seintje krijgen als je vol zit. Of je kunt sneller dan een ander geneigd zijn om impulsaankopen te doen."

"Overgewicht heeft zoveel verschillende oorzaken, dat je niet zomaar kunt zeggen: eigen schuld, dikke bult. De één kan eten wat hij wil, terwijl de ander van dezelfde voeding heel veel aankomt. Dat maakt het zo onrechtvaardig dat mensen met overgewicht zo worden gediscrimineerd."

Wouter Cornet had zelf obesitas. Hij kreeg regelmatig opmerkingen over zijn gewicht of hoorde anderen hem omschrijven als 'die dikke jongen'. Hém lukte het om de overtollige kilo’s kwijt te raken (waarover hij het boek De gezellige dikzak schreef), maar 95 procent van de mensen lukt dat niet. 

Sinds hij niet meer dik is, merkt hij dat mensen hem heel anders benaderen. "Mensen spreken me sneller aan, ik heb het gevoel dat ik serieuzer word genomen. Hollywoodster Rebel Wilson wist ook niet wat ze meemaakte nadat ze veel was afgevallen: 'Iedereen is ineens veel aardiger tegen me', zei ze. Daar herken ik me wel in."

Van je familie moet je het hebben

Fatshaming gebeurt overigens niet alleen door onbekenden. Sterker nog: familieleden blijken de grootste bodyshamers te zijn. Van de jonge vrouwen met overgewicht kreeg 88 procent te maken met fatshaming door een familielid. En maar liefst een derde van de vrouwen die deelnamen aan een groot onderzoek over fatshaming noemde hun eigen moeder als de grootste 'shamer'. 

Cornet: "Vaak gebeurt dat door middel van opmerkingen als 'Zou je dat nou wel eten?'. Sommige mensen denken dat het helpt als je anderen attendeert op hun eetgedrag of overgewicht, maar het werkt alleen maar averechts."

Enorm schadelijk effect

Opmerkingen of grappen over overgewicht lijken misschien onschuldig, maar dat zijn ze zeker niet, weet Cornet. "De minachting die hier de basis van vormt kan een enorm schadelijk effect hebben op het zelfbeeld van de mensen die het mikpunt zijn. Ze gaan het gewichtsstigma voor waar aannemen en geloven dat ze minderwaardig zijn. Het kan leiden tot depressies, een sociaal isolement, angststoornissen, suïcidale gedachten, paniekstoornissen én meer emotionele eetbuien."

Hoog tijd dat we er voor eens en voor altijd mee stoppen dus, vindt Cornet. "Andere gediscrimineerde groepen hebben de afgelopen jaren successen weten te boeken op het vlak van racisme en seksisme, terwijl overgewichtsdiscriminatie juist alleen maar verder is toegenomen. Het overgewichtsstigma is zo stevig verankerd in onze maatschappij dat we het niet eens meer als discriminatie zien; het is sociaal geaccepteerd om mensen met overgewicht te bespotten en te benadelen. Ik snap niet dat daarover niets in de grondwet staat. Discriminatie op basis van gewicht zou gelijkgesteld moeten worden aan iedere andere vorm van discriminatie. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid."

Tot inkeer gekomen 

De reacties op zijn boek zijn in ieder geval positief, zegt Cornet. "Ik krijg dagelijks berichtjes van zowel slanke mensen die zich schuldig maakten aan fatshaming en tot inkeer zijn gekomen, als van mensen met overgewicht die zich in het verhaal herkenden en me bedanken voor het boek."