Eind januari bezocht Vladimir Poetin onverwacht de Kant Universiteit in Kaliningrad, een exclave die ligt ingeklemd tussen de EU- en NAVO-lidstaten Litouwen en Polen en over land alleen nog per trein bereikbaar is voor Russen. Door de sancties is een treinreis naar Kaliningrad de goedkoopste route naar Europa. Voor Poetin is Kaliningrad de meest westelijke militaire voorpost van Rusland. Oleg Klimov over een raadselachtig bezoek.
Foto Kremlin.ru/CloseUpRussia
Door Oleg Klimov
Als Vladimir Vladimirovitsj met de trein naar de Russische exclave Kaliningrad zou zijn gereisd, zou hij onderweg deze vraag hebben moeten beantwoorden: waarom lieten de meeste passagiers van de Jantar Express Moskou-Kaliningrad zich niet naar hun eindstation rijden, conform de bestemming van hun kaartjes, maar stapten ze uit zodra de trein op grondgebied van de Europese Unie aankwam op de eerste onbekende halte in Litouwen?
Van de 31 passagiers in ons rijtuig, die een kaartje van Moskou-Kaliningrad kochten, bereikten er slechts vier hun eindbestemming, waaronder ikzelf, verduidelijkte de conducteur van ons rijtuig toen we vanuit Litouwen weer de regio Kaliningrad binnenreden.
‘Hoe zou Vladimir Vladimirovitsj verklaren dat de meerderheid van de passagiers helemaal niet naar het voormalige Königsberg wil?’, vroeg ik aan de oudere vrouw die in wel het rijtuig bleef zitten en met haar man naar Kaliningrad reisde. ‘Omdat het verraders zijn!’, zei ze agressief. ‘Nee’, wierp haar man tegen, ‘Vladimir Vladimirovitsj zou zeggen dat Litouwen deel uitmaakt van Rusland en zij dus het recht hebben om hun eigen grondgebied te betreden’.
Het juiste antwoord is: omdat er oorlog is. Treinkaartjes naar Litouwen worden niet officieel verkocht. Aan de grens met de EU zijn er op de trein alleen technische stops en documentcontroles. Maar Litouwse grenswachten laten passagiers met de juiste visa in hun Russische paspoort de trein toch verlaten. En aangezien de grenzen tussen het Westen en Rusland vrijwel overal gesloten zijn als gevolg van sancties, maken degenen die naar Europa of terug naar Rusland willen, actief gebruik van deze mogelijkheid.
Screenshot van Russiscge televisie / CloseUpRussia
Vladimir Vladimirovitsj zelf ging overigens niet met de trein naar Kaliningrad maar vloog met het vliegtuig naar de Russische exclave. Vergezeld door straaljagers van de luchtmacht. Zoals zijn perssecretaris uitlegde: ‘Niemand heeft om een corridor door het luchtruim van NAVO-landen gevraagd.” Omdat het luchtruim in de EU-landen gesloten is voor de Russische luchtvaart, ook voor hoge staatsleiders, moest Vladimir Vladimirovitsj dus eerst van Moskou naar Sint-Petersburg vliegen – naar het ‘venster op Europa’, dat ooit werd geopend door Peter de Grote – en vervolgens over de neutrale wateren van de smalle Finse Golf en de Oostzee naar Kaliningrad. Bijna alsof je op een schip zit, alleen dan in de lucht.
Steadfast Defender
Verbazingwekkend toeval. Op dat moment waren de NAVO-oefeningen Steadfast Defender in de Oostzee net begonnen, militaire oefeningen met het doel om de Europese landen te beschermen tegen mogelijke Russische militaire agressie. Vermoedelijk daarom werd het regeringsvliegtuig vergezeld door Russische straaljagers. Ondanks de NAVO maakt Vladimir Vladimirovitsj zo een ‘heldhaftige vlucht’ van Moskou naar voormalig Königsberg, meldde de Russische propaganda.
Ingenieur Aleksej, gespecialiseerd in geodesie, vertelde me dat het op 25 januari in de regio-Kaliningrad onmogelijk was om aan plaatsbepaling te doen. Tijdens het bezoek van Vladimir Vladimirovitsj was het GPS-kanaal, dat wordt gebruikt bij het ontwerpen en aanleggen van wegen, volledig geblokkeerd. ‘Toen ik naar de online kaart van het GPS-signaal keek, en daarop zag dat de hele regio Kaliningrad, een deel van Polen en Litouwen waren verstopt achter rode achtergrond omdat er geen signaal meer was, wist ik: Poetin was gearriveerd! Onder normale omstandigheden is het onmogelijk om een GPS-signaal niet alleen in eigen land, maar ook elders te verstoren. In de Sovjettijd werd Radio Liberty het vaakst geblokkeerd. Nu ze drones willen blokkeren [meestal wordt een GPS-signaal gebruikt om gevechtsdrones te coördineren – red] zijn de prioriteiten veranderd’, vertelde Aleksej me.
Even geen schone lakens
De vraag waarom Vladimir Vladimirovitsj naar de westelijke exclave vloog, je zou kunnen zeggen ‘met gevaar voor eigen leven’, blijft niettemin open, ook ná zijn bezoek. Sommige pro-Kremlin-analisten menen dat hij, na een bezoek aan Tsjoekotka in het verre Oosten van Rusland, ook naar het verre Westen moest reizen om de enorme omvang van het Russische Rijk te laten zien. Anderen mensen denken zeker te weten dat Vladimir Vladimirovitsj Kaliningrad bezocht omdat zijn eerste wettige vrouw in deze stad werd geboren en hij 2024 heeft uitgeroepen tot het ‘jaar van het gezin’. Beiden beweren unaniem dat hij naar de Russische exclave binnen EU-grondgebied kwam om aan de hele wereld te tonen dat dit deel van het voormalige Oost-Pruisen een militaire voorpost van Rusland in het Westen blijft.
Russische militairen met priester in Baltijsk. Foto CloseUp Russia
Officieel had Vladimir Vladimirovitsj een ontmoeting met studenten van de Kant Universiteit, vernoemd naar de Duitse filosoof die in Königsberg woonde. Het dagelijkse leven op de studentencampus veranderde daardoor enkele dagen in een nachtmerrie. Onbekend is of de studenten, die Vladimir Vladimirovitsj ontmoette, ook aan de gebruikelijke quarantaine van twee weken werd onderworpen voordat ze bij werden toegelaten. Alle andere studenten aan de Kant Universiteit moesten zich hoe dan ook aan ‘tijdelijke regels’ onderwerpen. Hier zijn er enkele die via de universitaire chatkanalen werden verspreid:
- ‘Op 25 januari om 5 uur in de ochtend zal de veiligheidsdienst langs alle kamers gaan, samen met het hoofd van de huishouding, Ljoebov Viktorovna. Doe de deur niet op slot, zodat we u niet wakker maken. Indien de kamer op slot is, openen wij deze met een noodsleutel.’
- ‘De wasmachines mogen op 25 januari (bezoekdag van Vladimir Vladimirovitsj) niet draaien’.
- ‘Ambulances worden op 25 januari niet toegelaten tot het universiteitsterrein. Moge je gezond blijven!’
- ‘Het verschonen van het beddengoed wordt uitgesteld naar vrijdag van 14:00 tot 16:00 uur.’
Kletspraat over Kant
Tijdens de bijeenkomst op de universiteit noemde Vladimir Vladimirovitsj een student uit India ‘een typische Kaliningrader’, waarmee hij bedoelde dat Kaliningrad een stad van immigranten is. Vervolgens vertelde hij een fictief verhaal over hoe hij en de toenmalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder op het idee kwamen om de universiteit naar Immanuel Kant (1724-1804) te vernoemen.
Een voormalig docent aan de afdeling filosofie van de universiteit, die ooit gedwongen werd naar Duitsland te emigreren, merkte hierover op: ‘Poetin loog uit gewoonte. Alle Kaliningrad-filosofen weten precies wie op het idee kwam om de universiteit naar Kant te vernoemen. Namelijk twee van mijn leraren: professor Leonard Aleksandrovitsj Kalinnikov en professor Vladimir Nikiforovitsj Brjoesjinkin. Toen ze federale universiteiten begonnen op te richten, was Brjoesjinkin in Kaliningrad vice-rector. Hij was het die voorstelde om de universiteit naar Kant te vernoemen om het gemakkelijker te maken een van de federale universiteiten te worden.’
Wie is er schuldig? Immanuel Kant!
Immanuel Kant (1724-1804) is volgens gouverneur Anton Alichanov medeschuldig aan de oorlog in Oekraïne (2014-2024). Op een congres van politicologen in Svetlogorsk zei de gouverneur van Kaliningrad dat de Duitse filosoof, door zijn ‘categorisch imperatief een der geestelijke vaders van het Westen’, aan de wieg staat van ‘de mondiale chaos waarmee we nu worden geconfronteerd. ‘Kant, die hier [in Kaliningrad/Königsberg – red] is geboren’, is er als wegbereider ‘van de ideeën van rechtsstaat, het liberalisme, het rationalisme en zelfs de Europese Unie’ verantwoordelijk voor dat de ‘Duitse wil zich losmaakte van God en hogere waarden’ en het mogelijk werd dat ‘de wapens van Krupp op Rusland schoten’. Nu in 2024 ‘moeten we de moed hebben om te zeggen dat niet alleen de Eerste Wereldoorlog begon met het werk van Kant, maar ook het huidige conflict in Oekraïne’, aldus Alichanov op vrijdag 9 februari in Svetlogorsk.
En natuurlijk herinnerde Vladimir Vladimirovitsj zich ook de lessen uit de Russische geschiedenis: hoe Oost-Pruisen ooit deel uitmaakte van het Russische rijk en Kant dus eigenlijk een Russisch staatsburger was geweest. ‘Trouwens, dit gebied was enige tijd - naar mijn mening ongeveer zes jaar, vóór Peter III - onderdeel van het Russische rijk, Immanuel Kant leerde onder meer van Russische officieren. Blijkbaar heeft hij hun lessen goed geleerd.’ Vladimir Vladimirovitsj herinnerde de studenten er echter niet aan dat Königsberg en het veroverde Oost-Pruisen snel gratis werden afgestaan (1762), en dat tsaar Peter III (1728-1762) toen werd afgezet en vermoord als gevolg van een paleiscomplot in Sint-Petersburg.
Foto uit archief CloseUpRussia / Auteur onbekend
Pas na de Conferentie van Potsdam (1946) ging Oost-Pruisen tot het Sovjetrijk behoren als onderdeel van de Duitse herstelbetalingen na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Jozef Stalin drong hierop aan, onder meer omdat de USSR in het Westen geen ijsvrije zeehaven had. Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie (1991) had de commerciële zeehaven niet langer zijn vroegere strategische belang en veranderde de regio Kaliningrad in een exclave van Rusland. Na het uitbreken van de oorlog met Oekraïne (2022) werd, door de Europese sancties, vrijwel alle Russische logistiek vanuit de exclave lamgelegd. Sommige troepen in de regio, waaronder zeestrijdkrachten, moesten overgeplaatst naar de Zwarte Zee. De luxejacht Graceful van Vladimir Vladimirovitsj werd wel vanuit Hamburg naar de ijsvrije zeehaven van Kaliningrad vervoerd om te voorkomen dat er beslag op zou worden gelegd. Tot op de dag van vandaag ligt het er afgemeerd met schepen van de oude Sovjetmarine uit de jaren vijftig/ zestig uit de vorige eeuw, waarvan het gebruik in de strijd onder moderne omstandigheden zeer twijfelachtig is.
Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie wilde Rusland eerst de exclave ontwikkelen tot een casinozone voor gokkers.
Analogie met Alaska?
Sinds kort probeert het, gedwongen door de internationale sancties, om het gebied tot een vakantieresort te ontwikkelen, zonder de Russische vakantiegangers te vertellen dat het zeewater niet alleen koud maar ook niet zout is, te verzwijgen dat de culturele monumenten uitsluitend uit het Duits-Pruisische verleden stammen en niets te maken hebben met de ‘Russische verbinding’ via de Orthodoxe Kerk.
Russische vloot voor anker bij Baltijsk. Foto CloseUpRussia
Met andere woorden: de regio Kaliningrad is helemaal niet zo lang een Russische militaire buitenpost in het Westen geweest, niettegenstaande de luide verklaringen door de Russische propaganda van het tegendeel.
De afgelopen jaren heeft Vladimir Vladimirovitsj vrij vaak de geschiedenis van de Russische staat publiekelijk besproken. Waarschijnlijk is hij op zoek naar een plek voor zichzelf onder de usurpatorkoningen of naar een reden waarom hij een buurland moest aanvallen om niet alleen zijn macht maar ook een plaats in de geschiedenis te behouden.
Meer dan eens herinnerde Vladimir Vladimirovitsj eraan hoe tsaar Aleksandr II op een onverantwoordelijke wijze Alaska aan de Verenigde Staten van Amerika verkocht.
Maar hoe onverantwoord was dat eigenlijk? 'Het is immers beter om handel te drijven dan te vechten’, zoals Peter de Grote van de Nederlanders leerde.