In de zomer van 2010 waren de formatiegesprekken met de PVV ook een keer mislukt. VVD-leider Mark Rutte, die de verkiezingen had gewonnen, wilde graag samenwerken met Geert Wilders. Maar het CDA niet. Rutte ging praten met Job Cohen, die in die tijd de PvdA leidde, en Cohen dacht dat Rutte het meende. Totdat het CDA tóch wilde met Wilders. De PvdA was het pauzenummer.
Job Cohen is nu 76, hij is net hersteld van een hartoperatie en woensdagavond, één dag nadat in Den Haag de formatie is vastgelopen, houdt hij een lezing in Houten. De titel is: ‘De toekomst van de progressieve beweging in Nederland’. In theater Aan de Slinger zitten zo’n driehonderd mensen, bijna allemaal boven de zestig. Veel kennen elkaar van de PvdA of GroenLinks, en anders van Amnesty Houten, de milieuwerkgroep, de wandelclub, de kerk. Ze hopen allemaal dat de toekomst van links in Nederland net zo rooskleurig is als het scherm achter Cohen. Maar hebben ze er nog vertrouwen in? Er zijn veel vragen, niemand klinkt vrolijk. Er wordt nauwelijks gelachen.
In het theatercafé, na afloop, zegt Cohen dat er ook „veel is om je zorgen over te maken”. „De oorlogen, de polarisatie, het antisemitisme dat toeneemt.” De verkiezingsuitslag van GroenLinks-PvdA vond hij „ronduit teleurstellend”. Deze tijd, zegt Cohen ook, doet hem denken aan de jaren dertig, met de opkomende NSB. Cohen vindt dat de PVV daarop lijkt: „Door hun opvattingen over artikel 1 van de Grondwet.” Het linkse verhaal, had hij in de zaal gezegd, moet weer over „eerlijk delen” gaan, over vrijheid, gelijkheid en broederschap. „En zusterschap.” Hij was kritisch geweest over de PvdA, die in Rutte II het neoliberalisme had „omarmd”. En over de Tweede Kamerfractie van GroenLinks-PvdA „met uitsluitend hoog opgeleiden”. „Waarom”, zei hij, „zouden mensen die praktisch zijn opgeleid, de vakmensen, dáár nou vertrouwen in moeten hebben?”
„De PVV”, zegt hij na zijn lezing, „heeft die mensen wél in de fractie.”
Job Cohen was twee keer staatssecretaris en negen jaar burgemeester van Amsterdam. En maar heel kort partijleider. „Het werkte niet, dan kun je beter stoppen.” Wilders, denkt hij, is sinds 2010 niet veranderd. „Als hij merkt dat je geen verweer hebt, pakt hij je aan. Bij mijn opvolgers, Samsom en later Asscher, deed hij dat niet. Maar ik was niet ad rem genoeg, ik vond het niet éérlijk wat hij zei.”
Cohen had al lang geleden beloofd om de lezing in Houten te doen. Anders, zegt hij, had hij misschien nee gezegd. In 2022 had hij de kandidaten geselecteerd voor de Eerste Kamer, maar toen wilde het partijbestuur een andere lijst. Cohen zucht en lacht. „Dat liep he-le-maal mis.” Nu doet hij niets voor de PvdA. Of hij misschien toch een advies heeft voor Frans Timmermans, om niet óók het pauzenummer te worden in de kabinetsformatie?
„Niks doen. Afwachten. Maar dat weet Frans wel.”