"Ons immuunsysteem is niet slechter, maar het is tijdens de coronapandemie minder aan het werk gezet", benadrukt Margreet te Wierik. Zij is arts bij de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding van het RIVM.
"En nu zien we een inhaalslag: heel veel mensen komen nu weer voor het eerst in aanraking met een virus of bacterie en worden dus ziek." Dat beaamt ook Mariette Hooiveld van gezondheidsorganisatie Nivel. "Mensen die tijdens de lockdown bepaalde infectieziekten niet hebben doorgemaakt, krijgen die nu vaak alsnog. Maar dat zegt niets over een verzwakt immuunsysteem."
Hoe zit dan wel? Tijdens de pandemie zagen we elkaar minder, we hielden afstand en we wasten onze handen meerdere malen per dag. "Daardoor zagen we dat heel veel bacteriën en virussen, waaronder griep, kinkhoest en het norovirus (buikgriep) vrijwel helemaal weg waren." Die konden zich niet goed verspreiden via besmette handen, hoesten en niezen en mensen die dicht bij elkaar zaten.
Ons immuunsysteem kent de aanpak van virussen nog niet
Meestal worden we ziek als we voor het eerst of na langere tijd met een besmette persoon in aanraking komen. "Vanaf dat moment herkent ons immuunsysteem de ziekteverwekker en als we dan binnen korte tijd weer met een besmette persoon in aanraking komen, worden we niet opnieuw ziek van hetzelfde virus of bacterie", legt Te Wierik uit.
"Maar tijdens de lockdown kwamen we veel minder in aanraking met virussen en bacteriën, waardoor ons immuunsysteem het 'aanpakken' van die virussen niet leerde." De immuniteit voor een aantal infecties is daardoor afgenomen, zegt viroloog Marion Koopmans.
Dat noemen we de "immuniteitsgap", vertelt immunoloog Geert van den Boogaart van de Rijksuniversiteit Groningen. "Dat is een theorie die is gebaseerd op het idee dat ons immuunsysteem voortdurend geprikkeld moet worden om ons immuniteit te behouden. Door social distancing (afstand houden) zijn we die eigenlijk een beetje verloren."
Na opheffing coronaregels werden we gewoon weer ziek
Tijdens de pandemie zagen we een "gigantische terugname" van griep en andere ziektes, zegt Van den Boogaart. "Toen dachten we aan een positief bijeffect, maar dat bleek niet te kloppen. Want door mutaties in het griepvirus werden we na de opheffing van de maatregelen gewoon weer ziek."
We gingen namelijk weer meer reizen en meer mensen opzoeken. Maar om besmet te worden moeten veel mensen elkaar zien. Daarnaast kost het tijd voordat de griep 'langs' een groot aantal mensen in geweest, stelt Van den Boogaart. Inmiddels zien we die aantallen terug in de cijfers.
Maar ik heb al griep gehad, waarom word ik dan nog steeds ziek?
"Dat komt doordat virussen muteren", legt Van den Boogaart uit. Dat betekent dat het virus er eigenlijk elke keer net een beetje anders uitziet, waardoor het immuunsysteem het niet herkent en je dus opnieuw ziek kan worden. Dat muteren gebeurt als er heel veel mensen griep hebben.
Tijdens de coronamaatregelen kreeg het griepvirus minder kans om te muteren, omdat we geen griep kregen. Toch is er nu weer een nieuw griepvirus dat ons immuunsysteem niet herkent. "Mogelijk is die mutatie in een land ontstaan waar ze het afstand houden niet zo nauw namen", denkt de immunoloog.
Vooral kinderen zorgen voor brede verspreiding
De brede verspreiding van onder meer het griepvirus ligt vooral bij kinderen, stelt de immunoloog. "Zij hebben geen goede weerstand opgebouwd tijdens de pandemie en verspreiden nu sneller virussen."
Vooral bij streptokokken-A is daar bewijs voor. Dat is een bacteriële infectie die keelontsteking veroorzaakt. "Normaal gesproken 'onthoudt' het immuunsysteem deze bacterie, maar kinderen kwamen daar tijdens corona niet mee in aanraking."
Dat ziet Koopmans ook. "Voor veel infecties geldt dat die het meest voorkomen bij kinderen. Zij dragen die over aan volwassenen. Nu maken virussen een inhaalslag en zul je dat dus ook bij volwassenen zien", meent ze.
Om toch te voorkomen dat je ziek wordt, zou je je toch weer een beetje moeten houden aan de coronamaatregelen. "We hebben geleerd dat het werkt", zegt Te Wierik. "Dus houd afstand van zieke of hoestende mensen en hoest en nies in je elleboog."