Congolese miljoenenstad Goma afgesloten van hulp en voedsel, er wordt gemoord en geplunderd

"Als je valt, dan val je. Als je nog kan, loop je verder, terwijl de bommen om je heen vallen." Zo beschrijft een inwoner van Goma, in het oosten van Congo, de toestand van de tienduizenden mensen die naar zijn stad op de vlucht zijn vanuit Sake, op 10 kilometer afstand.

Daar en hogerop bij Masisi spelen zich op dit moment zware gevechten af tussen het leger en de oprukkende rebellengroep M23 (Mouvement du 23 mars), een gewapende militie die door buurland Rwanda wordt gesteund. M23 zegt de belangen van de Tutsi-bevolkingsgroep te steunen, maar lijkt vooral uit op terreinwinst. 

Het laatste offensief van M23 is al sinds eind 2021 aan de gang. Daarvoor had het Goma al twee keer aangevallen en in 2012 zelfs een tijdlang ingenomen. Nu staat het opnieuw aan de poorten van de stad. Langs het noorden en oosten, en nu ook langs het westen, op de N2 die de provincies Noord- en Zuid-Kivu verbindt.

De mensen kunnen alleen nog over het Kivu-meer proberen te ontsnappen. De voorbije week zijn mensen nog langs de weg gevlucht, naar Kalehe in Zuid-Kivu. 

"Iedereen in Goma is in paniek", vertellen verschillende getuigen. Er heerst een grote psychose, want de situatie is ingewikkelder dan bij de vorige opmars van de M23 en het onderlinge wantrouwen tussen leger, burgers en gewapende groepen is groter dan ooit. "Iedereen is bang van iedereen, als je je mond opendoet, riskeer je te worden vermoord." Dat heeft een aantal redenen.

Ten eerste wordt het Congolese leger nu bijgestaan door een soort van huurlingenleger, de Wazalendo, met in zijn rangen ook bandieten, die wegversperringen opwerpen en de bevolking terroriseren. Die huurlingen vergrijpen zich aan de burgers van Tutsi-origine, die volgens hen samen heulen met de M23.

Ten tweede krijgt de militie niet alleen militaire en politieke steun van Rwanda, maar ook van de Congolese vroegere voorzitter van de kiescommissie, Corneille Nangaa, een naaste medewerker van oud-president Kabila. Nangaa heeft al verschillende andere gewapende groepen in Oost-Congo aangesproken om het land te "redden" van de instabiliteit. Het politieke en militaire landschap wordt op die manier nog meer versnipperd. 

En ten derde is de onveiligheid de voorbije jaren alleen maar erger geworden. "De VN-beschermingsmissie MONUSCO, die dit jaar na 25 jaar aan een geleidelijke aftocht begint, is onbekwaam, en ook het militaire bestuur in de regio en de komst van Oost-Afrikaanse interventietroepen, heeft geen veiligheid gebracht. De oorlogszuchtige verkiezingstaal van de herverkozen president Felix Tshisekedi is luider dan ooit, maar zijn beloftes van 5 jaar geleden om het geweld op te lossen, zijn loze beloftes gebleven." 

M23 zelf heeft in een persbericht laten weten dat het niet van plan is om Goma in te nemen. De militie schrijft dat het door aanhoudende artilleriegevechten en bombardementen wel genoodzaakt is om te reageren. Ze wil naar eigen zeggen ook praten over een staakt-het-vuren en een politieke oplossing voor het conflict. 

België, de VS, Frankrijk en Duitsland, hebben er bij buurland Rwanda op aangedrongen om zijn hulp aan de M23 te stoppen en zijn eigen troepen terug te trekken die op Congolese bodem de rebellen steunen. Maar Rwanda blijft beweren dat het niets met de rebellie te maken heeft. 

Inwoners van Goma vergelijken de situatie met die in de Gazastrook. Ze kunnen geen kant meer op en voelen zich onbeschermd. Niet alleen door hun eigen leger, maar ook door de internationale gemeenschap.

"De internationale gemeenschap is naïef. Ze zou met militaire, politieke en diplomatieke middelen eindelijk een eind moeten maken aan het geweld, maar dat gebeurt niet, we worden vergeten", zegt een getuige die anoniem wil blijven uit vrees voor zijn eigen leven. 

Vanavond speelt de nationale voetbalploeg van Congo met een rouwband in haar halve finale van de Afrika Cup tegen en in Ivoorkust. De Congolese voetbalbond doet dat uit solidariteit met de slachtoffers van het geweld in Oost-Congo. Maar dat symbolische gebaar is ook een symbool van patriottisme.

President Felix Tshisekedi heeft tijdens zijn verkiezingscampagne zware oorlogstaal gesproken aan het adres van buurland Rwanda en zijn leider, president Paul Kagame. Sommigen vinden dat cynisch, omdat Tshisekedi al 5 jaar geleden veiligheid in Noord-Kivu zijn eerste prioriteit noemde. Die veiligheid is er nog lang niet, integendeel.