Miljardenstaatssteun voor KLM tijdens coronaperiode was onwettig

De zaak was aangespannen door vliegtuigmaatschappij Ryanair, die in de steun oneerlijke concurrentie zag. Het gerecht van het Europese Hof van Justitie, waarbij Ryanair beroep instelde, heeft de verleende goedkeuring voor die steun nu opnieuw nietig verklaard. Want, zo oordeelde het gerecht, de Europese Commissie heeft toentertijd een fout begaan door twee vennootschappen die deel uitmaken van de Franse tak, de groep Air France-KLM, niet als begunstigden aan te merken.

Het gerecht van het EU-Hof komt nu tot de conclusie dat ook de holding Air France-KLM en Air France die onder deze groep vallen, zelf wel degelijk van de Nederlandse staatssteun konden profiteren. De commissie heeft volgens het gerecht onvoldoende onderzocht of uitsluitend KLM voordeel zou hebben van de staatssteun, of toch ook Air France, waarmee KLM één bedrijf vormt. In december haalde de Europese rechter al een streep door de goedkeuring van miljardensteun waarmee Frankrijk maatschappij Air France door de coronacrisis wilde helpen.

Het ministerie van Financiën noemt de uitspraak teleurstellend. ,,We bestuderen het vonnis om de gevolgen en eventuele vervolgstappen in kaart te brengen”, aldus een woordvoerder van het departement. Ook KLM zegt in een reactie de uitspraak te gaan bestuderen en vervolgstappen te onderzoeken.

Het is de tweede keer dat het EU-Hof zich over deze zaak buigt. De Europese Commissie gaf in 2020 haar goedkeuring aan de Nederlandse staatssteun ten gunste van KLM. Een jaar later, in 2021, verklaarde het gerecht van de Europese Unie het besluit van de commissie reeds nietig. De reden: de identificatie van de begunstigen van de steun was ‘ontoereikend’ gemotiveerd.

Daarna moest de commissie zijn oordeel herformuleren. Op 16 juli 2021 stelde zij een nieuw besluit vast. Daarin nam de commissie het standpunt in dat de staatssteun ‘verenigbaar was met de interne markt en dat KLM en haar dochterondernemingen de enige begunstigden van de steun waren, met uitsluiting van de andere vennootschappen van de groep Air France-KLM’. Het gerecht heeft die beslissing en de daaraan gekoppelde goedkeuring voor de staatssteun nu dus ook nietig verklaard.

Wat zijn de gevolgen van dat besluit? Dat ligt aan een aantal zaken, legt woordvoerder van het hof Stefaan van der Jeught uit. Zowel de Europese Commissie als KLM kunnen namelijk nog in beroep tegen de uitspraak. ,,Er zijn eigenlijk twee opties. De commissie kan in hoger beroep gaan, dat kan KLM ook doen, en de zaak voorleggen aan het Hof van Justitie.” Het Europese Hof van Justitie bestaat uit twee onderdelen: het gerecht, en het hof. De huidige uitspraak is gedaan door het gerecht, een hoger beroep wordt neergelegd bij het hof.

Gaan KLM en de commissie niet in beroep, of komt het hof tot eenzelfde uitspraak als het gerecht, dan moet de Europese Commissie de zaak opnieuw bekijken, zegt Van der Jeught, en ‘voor een derde keer eventueel goedkeuring verlenen, rekening houdend met wat het gerecht heeft gezegd - als dat mogelijk is'. Kan of wil de commissie dat niet doen, dan moet zij ‘maatregelen nemen om eventuele gevolgen van de nietig verklaarde goedkeuring te gaan regelen’.

KLM heeft de staatssteun die was uitgekeerd in de vorm van een lening in juni 2022 al terugbetaald. De tijdelijke versoepeling van Europese staatssteunregels was onder bepaalde voorwaarden mogelijk als landen noodlijdende bedrijven overeind wilden houden om de pandemie te boven te blijven. Maar het is bijvoorbeeld wel mogelijk dat KLM ‘onterecht geldelijk voordeel’ heeft gehad van de verleende steun. Daar kunnen dan wel maatregelen op volgen. ,,Maar dat is allemaal een beetje koffiedik kijken. Je moet eerst bezien: wordt er beroep ingesteld, wat gaat de commissie doen, dat zijn eigenlijk de eerste stappen.”

Ryanair eist intussen dat de Europese Commissie maatregelen neemt tegen staatssteun die tijdens de coronapandemie de vrije markt zou hebben verstoord. Het uitvoerende bestuur zou deze ‘illegale’ hulppakketten ook moeten terugeisen van de maatschappijen, schrijft de Ierse budgetluchtvaartmaatschappij.

,,Een van de grootste prestaties van de EU is de creatie van een echte interne markt voor luchtvervoer. De goedkeuring van de Europese Commissie voor Nederlandse staatssteun aan Air France-KLM ging tegen fundamentele principes van EU-wetgeving in, zoals het principe van non-discriminatie op basis van nationaliteit. Het oordeel van vandaag bevestigt dat de commissie moet optreden als hoeder van het gelijke speelveld in luchttransport”, stelt Ryanair.

De Ierse maatschappij eist ook dat Brussel de Nederlandse regering dwingt de staatssteun bij KLM terug te vorderen. Het is echter zeer de vraag hoe dit in de praktijk kan, aangezien de leningen al zijn terugbetaald. Ryanair heeft de afgelopen jaren meer dan twintig rechtszaken begonnen tegen diverse Europese luchtvaartmaatschappijen die tijdens de coronaperiode, en kreeg daarbij al meermaals gelijk.