In Dordrecht staat een fabriek die honderden miljoenen winst maakt en de omgeving vervuilt met giftige stoffen, maar de afgelopen jaren toch geen winstbelasting hoefde te betalen.

Op papier leed de Dordtse teflonfabriek van de Amerikaanse multinational Chemours namelijk verlies. De Nederlandse vestiging schoof een belangrijk deel van haar productie voor een opvallend lage prijs door naar haar Zwitserse dochter en draaide mede daardoor tussen 2018 en 2022 verlies.

Chemours Zwitserland verkocht de producten, ook al gingen die vanuit Dordrecht direct naar de klant en niet langs een warenhuis in Genève. Het verkoopkantoor daar maakte een mooie winst, die als dividend weer naar Nederland vloeide. Omdat die winst waarschijnlijk in Zwitserland belast is, voor een lager tarief dan hier, hoefde het bedrijf hier geen belasting te betalen.

‘Een cynische constructie,’ zegt Arjan Lejour, hoogleraar belastingen en publieke financiën aan de universiteit van Tilburg. ‘Zeker in combinatie met de vervuiling die dit bedrijf veroorzaakt, en waar de maatschappij voor mag opdraaien. En dan betalen ze ondertussen hier geen winstbelasting. Het gaat dus alleen maar om een zo hoog mogelijke winst.’

‘Je ziet hier duidelijk een tactiek die wijst op agressieve belastingplanning,’ zegt Lejour. Ook Jan van Koningsveld, voormalig FIOD-inspecteur en directeur van het Offshore Kenniscentrum, ziet daarvan ‘alle kenmerken’ bij Chemours.

Met agressieve belastingplanning doelen de experts op de strategie van multinationals om misbruik te maken van gaten in het internationale belastingsysteem zodat ze zo min mogelijk belasting afdragen. Dat doen ze door hun belastbare winst zo laag mogelijk te houden en winsten te verschuiven naar belastingparadijzen. 

Jaarlijks lopen overheden wereldwijd tussen de 100 en 240 miljard dollar aan belastingen mis door dit soort constructies, berekende de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Volgens het EU Tax Observatory sluizen bedrijven wereldwijd ongeveer een biljoen (duizend miljard) dollar per jaar aan winst weg om minder belasting te betalen, waarvan zo’n veertig procent door Amerikaanse multinationals.

‘Het is moeilijk aan te tonen dat belastingontwijking de intentie is van deze constructie’

Nederland speelt daarin een belangrijke rol. Volgens het Europese instituut schoven bedrijven de afgelopen jaren tussen 140 en 180 miljard dollar per jaar langs Nederland naar belastingvriendelijker oorden. Dat is goed voor 15 procent van de wereldwijd verschoven winst, waardoor ons land samen met Ierland koploper is als doorsluisland.

‘De adviseurs van multinationals kijken naar de wereldkaart en denken: hoe kunnen we een constructie opzetten die toegestaan is en waarbij we zo min mogelijk hoeven te betalen,’ legt Van Koningsveld uit. Vaak is dat niet illegaal, maar er zijn wel grote vraagtekens te zetten bij de moraliteit van zulke constructies.

‘Wat Chemours hier doet, is misschien niet illegaal, maar in ieder geval immoreel,’ zegt Lejour. ‘Dit is een multinational die duidelijk alleen geeft om maximale winst, zonder rekening te houden met de maatschappij.’

Naast het feit dat Chemours amper winstbelasting betaalde, kreeg het tussen 2018 en 2022 ruim zes miljoen euro terug van de fiscus. In die jaren betaalde het alleen in 2019 en 2022 winstbelasting. Dat woog niet op tegen de bedragen die het in andere jaren terugkreeg.

Sinds de loskoppeling van DuPont in 2015 betaalde Chemours 17 miljoen euro aan winstbelasting in Nederland, ongeveer 1,5 procent van de totale winst – tegenover de 15 procent minimum winstbelasting die OESO-landen hebben afgesproken.

Winst omlaag, inkomen omhoog

In 2018 neemt de winst uit de fabriek in Nederland snel af, en loopt het inkomen uit dividend enorm op, blijkt uit het jaarverslag. Het bedrijf verklaart in datzelfde jaarverslag dat de operationele winst met maar liefst negentig procent naar beneden dook, ‘voornamelijk’ door de interne prijs te verlagen. In hetzelfde jaar verhoogde het de marktprijs, dus de prijs waarmee het kantoor in Genève de producten verkocht, met 10 procent, kondigde het aan.

Zo kon de winst in Dordrecht negen keer dalen, terwijl het inkomen uit dividenden ruim vijfeneenhalf keer steeg: van zo’n 80 naar 440 miljoen euro. In 2018 is nog onduidelijk hoeveel daarvan precies uit Genève komt, maar vanaf 2019 tot nu kwam vrijwel alle dividend uit de Zwitserse dochter. 

Overigens verkocht het kantoor in Genève ook producten van andere Chemours-locaties. De dividenden zijn daarom niet volledig aan de Nederlandse productie toe te schrijven. De fabriek in Dordrecht is wel de grootste productielocatie van het bedrijf in Europa.

Experts, het EU Tax Observatory en de OESO noemen deze constructie ‘belastingontwijking door transfer pricing.’ 

‘Dit is een daarvan een duidelijk voorbeeld,’ zegt Lejour. ‘Die lagere prijs leidt ertoe dat er minder belasting betaald wordt in Nederland.’ Als Van Koningsveld ziet dat het bedrijf de prijzen intern verlaagde, maar op de markt verhoogde, zegt hij: ‘Opmerkelijk. Ze zijn er wel transparant over. Iedereen kan dit zien, ook de accountant en de Belastingdienst.’

‘Er is een grijs gebied, daarvan maken ze gebruik’

Het aan jezelf verkopen van producten onder de marktwaarde kan tegen de fiscale regels zijn. De rechter oordeelde recent in een zaak tussen de Belastingdienst en de tabaksmultinational British American Tobacco dat het bedrijf intern kunstmatige prijzen rekende om belastingen te ontlopen in Nederland. De rechter legde daarom een dwangsom op, die samen met de boetes voor andere belastingtrucs op ruim honderd miljoen euro kwam.

‘Het is moeilijk aan te tonen dat wat Chemours deed tegen de regels is,’ legt Lejour uit. ‘Dan moet je namelijk bewijzen dat de intentie van de constructie is om belasting te ontwijken in plaats van dat het om een zakelijk belang gaat. Het blijft lastig de achterliggende motivering te kennen. Er is een grijs gebied – en daarvan maken ze gebruik.’

Daarom vinden zowel hoogleraar Lejour als de oud-FIOD-man Van Koningsveld dat er meer onderzoek naar de belastingconstructie van Chemours nodig is. Maar de informatie uit publieke documenten is beperkt. ‘Het lijkt me duidelijk dat de Belastingdienst hier goed naar moet kijken,’ zegt Lejour.

De Belastingdienst en het ministerie van Financiën kunnen niet reageren op de bevindingen van dit onderzoek ‘vanwege de wettelijke geheimhoudingsplicht op details over belastingbetalers’. Het ministerie kan ook geen duidelijkheid verschaffen over de vraag of een constructie zoals die van Chemours is toegestaan: ‘Dat is zo in zijn algemeenheid niet te zeggen.’ Ook PwC, het accountancykantoor dat de controle op de cijfers van Chemours uitvoerde, zegt niet inhoudelijk te kunnen reageren op vragen over hun klant.

Chemours: ‘trots op economische status’

In een reactie laat Chemours zelf weten geen belasting te ontwijken, zich aan fiscale regels te houden en ‘trots’ te zijn op de status als belangrijke economische speler in Nederland, met meer dan 500 mensen in dienst. Het bedrijf beaamt dat het inderdaad ‘zo nu en dan’ geld heeft ontvangen van de Belastingdienst. ‘In de regel zijn dat terugbetalingen omdat eerder te veel betaald is,’ zegt een woordvoerder. Dat kan meerdere jaren teruggaan. Als er verliezen zijn gemaakt, kan het bedrijf de winsten in andere jaren compenseren en zo minder betalen, of geld ontvangen.

Daarom noemt de multinational het ‘suggestief’ om alleen naar de laatste vijf of acht jaar te kijken. Het bedrijf wijst er in de reactie op dat de juridische entiteit sinds de oprichting in 2011–  toen het nog onderdeel van DuPont was – netto zo’n dertig miljoen aan winstbelasting heeft afgedragen in Nederland. Dat komt neer op ongeveer 2,5 procent van de totale winst. 

 ‘Intern lagere prijzen rekenen dan extern is gewoon goede businessvoering’ 

Chemours wijst erop dat ze alleen belasting hoeft te betalen over de operationele winst van de fabriek en niet over dividenden, die het grootste deel van haar winst uitmaken. Dat klopt, dat is precies de constructie waarmee het bedrijf operationele winst in Nederland verlaagt en wegsluist.

Het chemiebedrijf zegt dat de tegenvallende winst uit de fabriek vanaf 2017, te verklaren door dalende verkoopcijfers en de coronacrisis. Chemours zegt de prijzen voor de verkoop aan de Zwitserse dochter niet veranderd te hebben om Nederlandse winstbelasting te ontwijken. ‘Intern lagere prijzen rekenen dan extern is gewoon goede businessvoering,’ zegt een woordvoerder. In de latere toelichting per mail verklaart het bedrijf de interne prijs te bepalen door rekening te houden met de marktprijs en met een ‘zakelijke winstmarge die overeenkomt met de winstmarge van vergelijkbare externe distributeurs van chemische stoffen.’ Dat is, zegt Chemours, in overeenstemming met OESO-richtlijnen.

‘Natuurlijk kan er ook een zakelijke reden spelen,’ zegt expert Lejour. ‘De ruimte binnen de OESO-richtlijnen is vrij groot. Maar het is duidelijk dat hiermee de winst in Nederland veel lager wordt.’

‘Chemours zou zo’n verlies natuurlijk nooit toestaan als ze hun producten op de markt zouden verkopen, in plaats van aan zichzelf,’ zegt Van Koningsveld. ‘Bij multinationals heb je dat risico per definitie. Als Chemours Nederland aan Chemours Zwitserland verkoopt, dan zijn de checks and balances van de markt er niet, die je wel zou hebben als ze aan een derde, onafhankelijke partij verkopen. Belastingdiensten wereldwijd worstelen hiermee.’

‘Een fabriek waar vijfhonderd mensen werken die jarenlang amper winst of zelfs verlies maakt, dat is bijna niet voor te stellen,’ zegt Van Koningsveld. ‘De aandeelhouders zouden dan allang geprotesteerd hebben. Maar los van de vraag of het moedwillig was; dat zo’n fabriek zulke schade aan de omgeving veroorzaakt zonder winstbelasting te betalen in Nederland vind ik heel erg.’

The Investigative Desk is een collectief van gespecialiseerde onderzoeksjournalisten. Het financiert zijn werk met donaties, subsidies, beurzen en honoraria. Geldgevers hebben geen rol of inhoudelijke zeggenschap in de onderzoeken en publicaties.