Arnhem en omstreken
Koranverbranding: hoe ver gaan het demonstratierecht en de vrije mening?
19 januari, 18:00 • 5 minuten leestijd
ARNHEM - Hoe ver gaan de vrijheden binnen het demonstratierecht nu eigenlijk? Welke rol is er daarin voor een burgemeester weggelegd? En handelde Ahmed Marcouch zoals van hem verwacht mocht worden tijdens de voorgenomen koranverbranding van Pegida-voorman Edwin Wagensveld afgelopen weekend? We spraken erover met hoofddocent staatsrecht van de Radboud Universiteit Rian de Jong.
De Jong is gespecialiseerd in vraagstukken rond handhaving van de openbare orde en de bescherming van grondrechten daarbij. Het demonstratierecht en de vrijheid van meningsuiting zijn een van de belangrijkste grondrechten die we in ons land kennen, stelt zij. "Die behoren tot de kern van onze rechtstaat."
Omdat het bij demonstraties tot verkeersproblemen of ongeregeldheden kan leiden, is er een rol voor de burgemeester weggelegd, legt de universitair docent uit. "Die mag alleen geen maatregelen nemen op basis van de inhoud van de demonstratie."
Afgelopen zaterdag wilde Pegida-voorman Edwin Wagensveld een Koran verbranden op het Jansplein in Arnhem. Dat deed hij als reactie op het besluit van de gemeente om onder meer hoofddoekjes voortaan toe te staan bij boa’s en omdat burgemeester Ahmed Marcouch volgens hem een ‘promotor van het islamitische geloof’ is. Tegendemonstranten uit de moslimgemeenschap verzamelden zich op datzelfde plein en na een geweldsuitbarsting waarbij zowel Wagensveld als enkele agenten lichtgewond raakten, werd de demonstratie afgeblazen.
Er is daarbij grote vrijheid voor mensen om te zeggen wat ze willen, weet De Jong. "Ook als dat choquerend, beledigend of kwetsend is. De grens is het strafrecht. Maar daar gaat de burgemeester niet over. Die moet kijken of er geen wanordelijkheden plaatsvinden, de gezondheid wordt beschermd en de verkeersveiligheid niet in gevaar komt."
'Maximale politie-inzet'
De drempel om daarop in te grijpen is bovendien hoog, ziet De Jong. "Voor wat betreft veiligheid is bijvoorbeeld het criterium dat deze ook met maximale inzet van de politie niet kan worden gegarandeerd. Een verbod vooraf kan dus alleen als dat is wat de politie aangeeft. Dat moet dan vervolgens ook goed worden onderbouwd door de burgemeester, die daarbij zijn eigen afweging maakt."
Voor een voetbalwedstijd wordt ook 'van alles uit de kast getrokken' om die mogelijk te maken, geeft De Jong als voorbeeld. "De rechter heeft eerder bepaald dat dat het minimale is wat er moet gebeuren om een demonstratie mogelijk te maken."
Het lijkt er daarmee dus op dat Marcouch met zijn inzet om de demonstratie te faciliteren netjes volgens de wet heeft gehandeld, erkent De Jong. "Of zijn inschatting als het gaat om het kunnen garanderen van de veiligheid de juiste is geweest, kan ik alleen niet beoordelen."
'Koran verbranden niet strafbaar'
Het verbranden van een Koran is in Nederland niet strafbaar, weet De Jong. "Dat mag dus." Je kunt volgens haar wel met elkaar discussiëren over de manier waarop iemand zich uit. "Maar een burgemeester mag daar geen oordeel over hebben." Bovendien is het te prijzen dat Marcouch daarnaast intensief in gesprek is geweest met de moslimgemeenschap, overziet De Jong.
De samenkomst van die gemeenschap op het Jansplein werd uiteindelijk gefaciliteerd als tegendemonstratie, terwijl die niet vooraf was aangemeld. "We gaan er normaal gesproken wel vanuit dat demonstranten dat doen", vervolgt De Jong. Toch verdienen volgens haar ook vreedzame demonstraties die niet zijn aangemeld bescherming.
'Negeren politie strafbaar'
Gezien het verloop kun je je wel afvragen of deze vreedzaam was, ziet de Jong. Ook werden aanwijzingen genegeerd om naar het naastgelegen Willemsplein te gaan zodat beide demonstraties niet pal tegenover kwamen te staan. "Met het negeren van bevelen van de politie of burgemeester vertoon je strafbaar gedrag", maakt De Jong duidelijk. "Daar zal naar gekeken worden en eventueel vervolging plaatsvinden."
De makkelijkste weg is om de stekker uit een demonstratie te trekken. Maar daarmee krijgen de geweldplegers wel hun zin.
Of Marcouch de demonstratie niet had moeten beëindigen toen hij zag dat de tegendemonstranten niet wilden vetrekken? "Je moet een demonstratie altijd zoveel mogelijk beschermen tegen vijandig publiek", reageert De Jong. "De makkelijkste weg is om de stekker eruit te trekken. Maar daarmee krijgen de geweldplegers wel hun zin. Dat schept een precedent voor een volgende keer. Juridisch gezien is dat niet juist."
Het is wél de juiste weg om in eerste instantie te proberen de geweldplegers aan te pakken, betoogt De Jong. "Een tegendemonstratie mag nooit worden gebruikt om een andere demonstratie te verhinderen. Kijk bijvoorbeeld naar Kick Out Zwarte Piet."
'Afwegingen Marcouch de juiste'
Daarmee zijn de afwegingen die Marcouch maakte in essentie juist, oordeelt De Jong. "Wanordelijkheden heeft hij alleen niet kunnen voorkomen. De conclusie kan zijn dat die niet waren te voorkomen of dat andere keuzes achteraf beter waren geweest."
De invloed van social media maakt ordehandhaving door burgemeesters bovendien vreselijk lastig, ziet de staatsrechtdocent. "Gedrag wordt onvoorspelbaarder." Marcouch zal zijn keuzes volgens haar nu wel uit moeten leggen. "Maar hij lijkt volgens de wettelijke regels te hebben gehandeld, met aandacht voor de moslimgemeenschap."
'Choquerende uitingen wel beschermen'
En dat is wat je als burgemeester moet doen, concludeert De Jong. "Het zijn choquerende uitingen, maar die moet je als burgemeester wel beschermen. Dat valt natuurlijk niet altijd mee."
Of Arnhem een koranverbranding in de toekomst kan voorkomen via lokale regelgeving? "Je mag daar geen regels in opnemen die als doel hebben om meningsuitingen met een bepaalde inhoud onmogelijk te maken", stelt De Jong. "Je kunt het via een omweg doen door een verbod op openbaar vuur, maar dat mag je echt alleen om andere redenen invoeren. Je mag van een gemeenteraad verwachten dat die haar regelgeving niet gebruikt om om de wet heen te fietsen."
Als je dat onbehagen onderdrukt, kunnen de gevolgen wel eens veel groter zijn. Soms moet je dus gewoon maar slikken.
Bovendien gaat de regel dan voor iedereen gelden en moet je goed kijken wat er allemaal niet meer mag, legt de Jong uit. "Die kun je ook niet willekeurig gaan handhaven: bij de BBQ niet en bij een koranverbranding wel bijvoorbeeld." Je kunt je volgens De Jong dus afvragen of het verstandig is. "Er zijn andere manieren om te laten merken dat je steun betuigt aan de moslims."
Daarnaast zie je doordat mensen zich vrij kunnen uiten ook wat er in de samenleving speelt, besluit De Jong. "Als je dat onbehagen onderdrukt, kunnen de gevolgen wel eens veel groter zijn. Soms moet je dus gewoon maar slikken."
