Derdelanders zijn mensen die uit Oekraïne zijn gevlucht toen Rusland dat land in 2022 binnenviel, maar daar slechts een tijdelijke verblijfsvergunning hadden op het moment dat de oorlog uitbrak. Ze waren daar bijvoorbeeld voor hun studie of werk.
Vluchtelingen uit Oekraïne hoefden, in tegenstelling tot andere vluchtelingen, geen asiel aan te vragen. Met de Richtlijn Tijdelijke Bescherming kregen ook zij een plek in de gemeentelijke opvang, leefgeld en de mogelijkheid om te werken.
Maar vorig jaar besloot het demissionaire kabinet de richtlijn te beëindigen voor derdelanders uit Oekraïne. De reden: volgens het kabinet kunnen zij terug naar het land van herkomst. De opvangplekken voor Oekraïense vluchtelingen zitten steeds bijna vol en er zijn ook signalen over mensen die misbruik maken van de regeling. Zij beweerden bijvoorbeeld ten tijde van de oorlog in Oekraïne te zijn, om zo het asielproces te omzeilen.
Het besluit viel veel derdelanders uit Oekraïne rauw op hun dak. Zij hadden inmiddels een leven in Nederland opgebouwd en zeggen ook niet altijd terug te kunnen naar hun land van herkomst. Een deel van hen wil ook weer terug naar Oekraïne zodra het veilig genoeg is.
Asiel aanvragen is ook niet altijd een (goede) optie. Een deel komt uit zogenoemde 'veilige landen', waardoor ze geen asiel krijgen. De asielprocedure kan ook gevolgen hebben voor hun werk: als asielzoeker zouden derdelanders pas mogen werken als hun procedure minstens zes maanden loopt.
720 mensen keerden vrijwillig terug
Op dit moment zijn er nog zo'n 2.760 derdelanders uit Oekraïne die niet weten of ze mogen blijven. Van hen hebben 740 mensen al wel een asielaanvraag lopen, laat het ministerie van Justitie en Veiligheid weten.
720 mensen gingen, met hulp van het ministerie, al vrijwillig terug. Zij maakten gebruik van een speciaal terugkeerplan waarmee ze begeleiding en 5.000 euro compensatie kregen. Dat geld moet hen helpen om "een toekomst te bouwen in hun land van herkomst". De regeling is in principe nog geldig tot de uitspraak van de rechter.
De overige derdelanders zullen met spanning wachten op de uitspraak van de Raad van State. Na een aantal rechtszaken waarin verschillende rechters soms de derdelanders en soms juist de overheid gelijk gaven, moet de hoogste rechter van het land nu een definitief besluit nemen.
'Regels zijn zo vaak veranderd'
Een verwarrende situatie voor derdelanders, legt woordvoerder Martijn van der Linden van VluchtelingenWerk uit. Door de rechtszaken en onduidelijkheden in de uitvoering werd de deadline waarop de tijdelijke bescherming kwam te vervallen al meerdere keren verplaatst. Nu geldt de regeling officieel niet meer sinds 4 september, maar mochten de derdelanders nog wel blijven tot de Raad van State uitspraak heeft gedaan.
"De regels zijn zo vaak veranderd. Toen mochten ze wel blijven, toen weer niet", zegt Van der Linden. En dat zorgt voor veel onzekerheid.
Het is nog niet duidelijk wat de meeste mensen gaan doen als de bescherming inderdaad ingetrokken mag worden. Hoe dan ook zullen ze dan niet direct weg hoeven: het ministerie liet eind vorig jaar al weten een week nodig te hebben om te onderzoeken wat de uitspraak precies gaat betekenen voor de praktijk.
De Raad van State doet om 10.15 uur uitspraak.