Last van de winterblues? Zo pak je een seizoensgebonden depressie aan

Zodra de dagen korter worden, neemt het geklaag om ons heen toe. Over het weggaan en thuiskomen in het donker, de temperatuur, en het gebrek aan zonlicht. En januari, met de feestdagen al in het verleden, maar de lente nog lang niet in zicht, is misschien wel de somberste maand van allemaal. Wat is een winterdip en hoe kom je ervan af?

1Bestaat een winterdepressie?

Daar zijn de meningen over verdeeld: verschillende onderzoeken komen met wisselende uitkomsten. Er lijkt wel een patroon te zijn dat mensen zich minder vrolijk voelen in de winter. In het psychiatrisch handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (de DSM-5) wordt er inmiddels gesproken van seasonal affective disorder (SAD), in het Nederlands ook wel seizoensgebonden depressie genoemd. Je kan een dergelijke depressie krijgen op elk mogelijk moment – de enige vereiste is dat die jaarlijks rond dezelfde tijd plaatsvindt. Doorgaans vinden ze echter wel plaats in de winter. De zogenoemde ‘winterdip’ is een lichtere variant, ook wel subsyndromal seasonal affective disorder (SSAD) genoemd, waarbij de depressieve symptomen niet zo sterk zijn.

2 Wat zijn de symptomen van een winterdepressie?

Seizoensgebonden depressie wordt gekenmerkt door de gebruikelijke symptomen van een depressie – dus weinig energie, somberheid en gevoelens van hopeloosheid. Daar komen nog twee symptomen bovenop: mensen met SAD voelen een behoefte om calorierijk, zoet eten te eten en veel te slapen. Vaak wordt de vergelijking getrokken met de behoefte aan een winterslaap bij andere zoogdieren. De symptomen beginnen bij aanvang van het seizoen, en eindigen weer als dat voorbij is.

Meer weten over de achterliggende mechanismen van winterdepressies? Wetenschapsredacteur Gemma Venhuizen beantwoordde vorig jaar vier vragen.

3 Hoeveel mensen hebben het?

Zo’n 3 procent van de Nederlandse bevolking zegt te kampen met een winterdepressie, nog eens 8,6 procent meldt last te hebben van de mildere vorm, blijkt uit onderzoek van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). In internationale onderzoeken wisselen de percentages: zo tussen de 0,5% en 3% van de wereldwijde bevolking. Mensen rapporteren vaker dat ze last hebben van dergelijke symptomen als ze verder van de evenaar af wonen. Ook komt de winterdepressie vaker voor bij vrouwen tussen de 20 en de 40.

4 Wat veroorzaakt een winterdepressie?

Net zoals de vraag óf een winterdepressie echt bestaat, hebben wetenschappers hier nog geen hard antwoord op. Het kan zijn dat een lichttekort de winterdepressie aanzwengelt, maar onderzoekers aan het UMCG zijn er na decennia onderzoek nog steeds niet zeker van. Het kan ook een genetische oorzaak hebben: zo blijkt uit onderzoek dat mensen in Canada vaker lijden aan een winterdepressie dan IJslanders, terwijl ze wel even ver van de evenaar af wonen.

Een derde theorie zegt dat het komt door de ontregeling van ons dag- en nachtritme. Ons lichaam maakt namelijk melatonine aan als het donker wordt – dat zet ons aan tot slapen. Maar in de winter zijn we tijdens de donkere uren nog lang actief. Avondmensen, die lang opblijven en later melatonine aanmaken dan ochtendmensen, zouden daarom misschien sneller last hebben van een winterdepressie.

Er zijn ook aanwijzingen dat serotonine een rol speelt: een stofje in de hersenen dat zonlichtafhankelijk is en een rol speelt bij een positieve stemming. Mensen met een seizoensgebonden depressie lijken een andere serotonine-huishouding te hebben dan mensen die die depressie niet hebben.

5 Wat voor effect heeft de overgang naar de wintertijd op een winterdepressie?

Volgens één belangrijke theorie heeft een seizoensgebonden depressie iets te maken met onze interne klok. Die klok wordt gereguleerd door het licht – we beginnen ons slaperig te voelen hoe dichterbij de zonsondergang is. Juist daarom is de wintertijd eigenlijk goed voor ons: die loopt meer synchroon met onze biologische klok, met veel licht in de ochtend in de winter en slechts 40 minuten verschil tussen de zonnetijd en de ‘officiële’ tijd in Amsterdam. Tijdens de zomertijd lopen we veel verder uit de pas met de zon: een uur en 40 minuten.

Daarbij is ook het schakelen tussen de tijdzones mogelijk een probleem. Dat kan namelijk je hormoonhuishouding ontregelen, wat een impact heeft op je slaap en je stemming.

Hoe zit dat precies met de zomer- en wintertijd? NRC beantwoordt acht vragen, waaronder: hoe kun je minder last hebben van het verzetten van de klok?

6 Werkt lichttherapie tegen een seizoensgebonden depressie?

Bij lichttherapie zit de patiënt vijf dagen lang ’s morgens 45 tot 60 minuten voor een lamp die natuurlijk ochtendlicht nabootst. Dit licht heeft een sterkte van 10.000 lux, waar we van onze huis- en kantoorlampen vaak slechts 500 lux meekrijgen. Idealiter begin je er vroeg in de herfst mee, dan is het effect het grootst.

Uit onderzoeken van onder andere de University of Illinois blijkt dat mensen inderdaad ‘gewoon’ daglicht nodig hebben om ’s nachts goed te slapen en overdag goed wakker te worden. Lichttherapie is bovendien een bewezen effectieve behandeling voor een winterdepressie: de depressieve klachten worden vaak minder, patienten worden energieker. Dat zou kunnen komen omdat het onze biologische klok weer ‘reset’, maar onderzoekers vragen zich af of er niet meer speelt.

Lees ook: Fel licht op kantoor is goed voor de productiviteit, maar niet voor onze vindingrijkheid. Er gaat niets boven daglicht, dus ga in de pauze even naar buiten als je ver van een raam af zit.

7 Welke rol speelt ons dieet?

Vegetariërs lijken vaker een winterdip of -depressie te krijgen, blijkt uit Nederlands en Fins onderzoek. Maar waarom? Het zou te maken kunnen hebben met een tekort aan vitamine B12 en ijzer. Wie niet genoeg ijzer binnenkrijgt, is sneller vermoeid. En mensen met een B12-tekort hebben in de winter te weinig energie. Maar ook hier geldt: niemand weet precies hoe en waarom.

Lees verder: de vreemde somberheid van vegetariërs.

8 Helpt sporten?

Daar is nog weinig hard wetenschappelijk bewijs voor. Wel lijken ‘buitenmensen’ iets minder last te hebben van winterdepressie. Dat zou kunnen komen omdat ze veel in het daglicht zijn, of omdat bewegen bepaalde hormonen aanmaakt waar je gelukkiger van wordt.

Lees ook: Experts zeggen dat wandelen kan helpen. NRC tipt een mooie winterwandeling.

9 Verminderen medicijnen het sombere gevoel?

Net als bij andere vormen van depressie worden ook bij een seizoensgebonden depressie antidepressiva wel eens succesvol ingezet. Die medicijnen beïnvloeden boodschapperstoffen in de hersenen die onder meer de stemming bepalen. Cognitieve gedragstherapie kan ook goed werken.

10 Blue Monday: zin of onzin?

Over Blue Monday kunnen we kort zijn: dat is onzin. Er is nog nooit een onderzoek gedaan dat aantoont dat er een specifieke ‘meest deprimerende dag van het jaar’ is.
Blue Monday werd verzonnen door een arts die samenwerkte met een toeristenbureau. Lees hier hoe hij dat deed.

En misschien moeten we gewoon accepteren dat de winterdepressie onderdeel is van het leven. Dat vindt althans de Britse schrijfster Katherine May. We moeten maar leren genieten van de donkere momenten, stelt zij.