Populisme krijgt op YouTube het grootste podium

„Wilders FILEERT Jetten! ‘Ophoepelen met je zielige gedoe!’”, „Wilders haalt uit: ‘Timmermans kiest het hazenpad!’”, „Wilders is WOEST op geïrriteerde Rutte! ‘Waar haal je het GORE LEF vandaan?’” – Het is een greep uit de video’s waar YouTube het vaakst naar doorverwees tijdens de afgelopen verkiezingscampagne. Het YouTube-algoritme ‘beloonde’ vaker conflictueuze politieke video’s dan niet-conflictueuze politieke video’s. Dat blijkt uit onderzoek van socialemedia-onderzoeksbureau New Momentum.

„We zien dat video’s van en over rechts-extreme en populistische partijen het online beter doen, omdat het vaak uitdagende content is. Dat doet het online goed, omdat het onze aandacht grijpt en ons aan het platform bindt”, aldus onderzoeker Ludo Pfaff. „Zo kan YouTube meer advertenties tonen en meer geld verdienen. Daarom ‘pusht’ het algoritme conflict. In andere woorden: populistische content wordt beloond door YouTube.”

New Momentum paste een onderzoeksmethode toe die veel wordt gebruikt in academisch onderzoek naar aanbevelingsalgoritmes. Het bureau verzamelde in de week na de verkiezingen de tien meest bekeken video’s van de YouTubekanalen van achttien politieke partijen (180 video’s in totaal). Voor elke video vroegen ze vervolgens de aanbevolen video’s op; de video’s waarnaar de originele video verwijst. Met die data konden de onderzoekers vaststellen hoe waarschijnlijk het is dat je op een bepaalde video uitkomt als je naar een politieke video zoekt op YouTube.

Sloopt, slacht, ruzie, clash

Wat blijkt: naar video’s met Wilders en FVD-politici in de titel, of titels die conflict suggereerden, verwees het algoritme het meest door. Pfaff: „Titels met woorden als sloopt, pakt, slacht, ruzie, clash, onzin, boos en arrogant deden het goed.” Video’s als „CLASH tussen JETTEN EN WILDERS” en „Geert Wilders Vs Mark Rutte Compilatie: Dé Beste Conflicten” of „Héftige Ruzies en Discussies In De Tweede Kamer” werden door het algoritme beloond. Opvallend is dat video’s die veel bereik hadden, vaak niet door partijen zelf maar door derden geplaatst werden. Het kanaal Politieke Video’s, met zo’n zestigduizend abonnees, plaatst bijvoorbeeld veel goed bekeken video’s.

In termen van zichtbaarheid profiteerden radicaal-rechtse partijen het meest van de voorkeur van het algoritme voor conflict, en linkse en middenpartijen het minst, concluderen de onderzoekers. Forum voor Democratie doet het met eigen video’s het best: naar hun video’s werd acht keer vaker doorverwezen dan naar video’s van GroenLinks-PvdA, D66 en de VVD. Kijkers die werden doorverwezen naar video’s over politieke partijen en politici kwamen in 28 procent van de gevallen bij video’s van de PVV uit. Forum volgt met 12 procent en VVD en NSC op plek drie met 7,8 procent. Kijk je enkel naar politieke richting, dan heb je 40 procent kans om uit te komen bij radicaal-rechtse partijen, tegenover 22 procent rechts, 16 links en 9 procent midden.

Dat YouTube conflict en ophef beloont, zegt niet alleen iets over hoe het platform haar algoritme heeft afgestemd, maar minstens zoveel over de gebruikers: die klikken graag op deze video’s. Aanbevelingsalgoritmes raden in grote lijnen aan wat populair is op het platform, om de aandacht van gebruikers zo lang mogelijk vast te houden. „Het YouTube-algoritme is een reflectie van wat kijkers aanspreekt — het koppelt vraag aan aanbod”, schrijven de onderzoekers.

Bovendien is populariteit op sociale media geen garantie voor succes in het stemhok. Het YouTube-algoritme blijkt net zo goed een voorkeur te hebben voor video’s van en over Forum als die van de PVV, maar die eerste partij behaalde slechts drie zetels bij de verkiezingen. „We kunnen er dus vanuit gaan dat er bij de verkiezingsuitslag veel meer factoren zijn die een rol spelen”, aldus de onderzoekers.

Volgens de onderzoekers zijn hun conclusies niet slechts een momentopname. Zij verzamelden hun data op 30 november, een week na de verkiezingen. „Maar we weten uit eerder onderzoek dat de voorkeuren van het YouTube-algoritme langzaam veranderen”, zegt onderzoeker Roel Lutkenhaus, die al ruim tien jaar lang onderzoek doet naar sociale media. „Wat populair is, blijft vaak lange tijd populair.” Het netwerk van video’s dat is onderzocht moet je zien als een wegennetwerk, legt hij uit. „Het is constant in ontwikkeling, er worden nieuwe wegen aangelegd, oude worden afgebroken. Maar er ligt niet ineens een heel nieuw netwerk.” Hij benadrukt dat niemand precies weet hoe het aanbevelingsalgoritme van YouTube werkt. Wel is bekend dat naast populariteit van video’s ook persoonlijke voorkeuren een grote rol spelen bij de aanbevelingen die gebruikers krijgen voorgeschoteld.

Polarisatie werkt één kant op

Dat de algoritmes van sociale mediaplatforms ophef belonen, wordt steeds vaker door internationale onderzoekers gekoppeld aan maatschappelijke polarisatie. Petter Törnberg, digitaal geograaf aan de Universiteit van Amsterdam, doet onderzoek naar de relatie tussen sociale media en polarisatie. „Vooral de rechterkant van het politieke spectrum wordt radicaler door de werking van sociale media”, zegt hij.

Volgens Törnberg – en veel van zijn collega’s in binnen- en buitenland – wordt die kloof extremer door de „cynische” manier waarop sociale media werken. „De platforms moeten geld verdienen door gebruikers aan zich te binden. Content die onze identiteit bedreigt werkt daarvoor het best.” Dat de wooncrisis door de ‘tsunami aan migranten’ komt, bijvoorbeeld. Dat komt vaker terug in rechtspolitieke content dan links.

Zo spelen sociale media in op denkbeelden over vijandschap en tribalisme. Wij-zij. Een PVV’er staat niet meer enkel ideologisch tegenover een GroenLinks-PvdA’er, maar op de wezenlijke basis van identiteit. Gevolg: de andere groep is minder goed, minder slim, minderwaardig.

Dat is een gevaar voor de democratie, aldus Törnberg. Een linkse stem wordt ervaren als een directe aanval op het bestaan van de rechtse kiezer, en andersom. Maar, zegt hij: we verschillen qua opvattingen en overtuigingen niet daadwerkelijk meer van de ander dan zo’n twintig jaar geleden, maar we hebben door sociale media het gevoel dat dit zo is. En dat kan als een self fulfilling prophecy invloed hebben op ideologische polarisatie.