In het kort
- In de reacties onder NU.nl-weerberichten schreven lezers afgelopen najaar duizenden keren dat het KNMI "steeds vaker" of "te vaak" code geel uitgeeft, maar volgens het weerinstituut is er geen stijgende trend.
- Hoogleraren merken wel op dat mensen de regelmatig terugkerende dreiging van code geel vaak kunnen afzwakken, onder andere door vage instructies en door hun eigen ervaringen.
Het KNMI geeft al jaren weerwaarschuwingen uit als er gladheid is op de wegen, de gevoelstemperatuur gevaarlijk laag ligt en natuurlijk als het gaat stormen. Sinds 2010 doet het weerinstituut dat niet alleen landelijk, maar ook per provincie.
Klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI valt met de deur in huis als NU.nl hem belt over de vermoedens van onze lezers over een toegenomen aantal codegeelwaarschuwingen. Hij heeft de afgelopen vier jaar "geen stijgende lijn" gezien.
Het aantal schommelt wel wat. "In 2020 werd er 169 keer code geel uitgegeven, het jaar daarna 220 keer", somt hij op. "In 2022 was het 189 keer en afgelopen jaar 203 keer", vertelt hij.
Daar heeft hij nog wel een kanttekening bij. "Als er op één moment code geel wordt uitgegeven voor bijvoorbeeld mist én gladheid, dan telt dat meteen als twee keer." Het betekent dus niet dat we vorig jaar ruim tweehonderd dagen met code geel zaten opgescheept.
Siegmund vindt het zelf ook best een groot aantal. "Het verbaasde me wel. Maar op basis van die cijfers is niet te zeggen dat het toeneemt."
Wat betekenen de kleurcodes ook alweer?
- Code geel: mogelijk kans op gevaarlijk weer, wees alert
- Code oranje: grote kans op gevaarlijk weer, wees voorbereid
- Code rood: weeralarm voor extreem weer met veel impact
Eigen ervaringen bepalen je gedrag
Maar blijkbaar voelt het voor veel NU.nl-lezers wel zo. Code geel, code geel en nog eens code geel. Als het er niet méér zijn, maar wel als veel waarschuwingen voelen, hebben die waarschuwingen dan nog wel het gewenste effect?
We spraken twee hoogleraren die daar inderdaad hun twijfels bij hebben. "Het nadeel van code geel is dat het af en toe best abstract is", zegt hoogleraar psychologie Paul van Lange van de Vrije Universiteit Amsterdam tegen NU.nl. "Zoals dinsdagochtend met de gevoelstemperatuur van -15 graden, dan denk je: we hebben het toch wel vaker koud?" Het voelt niet zo urgent als een code oranje of rood, waar mensen toch eerder een beeld bij hebben.
Niet direct duidelijk of er echt wat aan de hand is
Daarnaast is bij code geel ook niet direct duidelijk of er "echt wat aan de hand is". "Als je 's ochtends opstaat en hoort over code geel, maar je ziet de zon schijnen en mensen fietsen en wandelen, dan laat je je leiden door de informatie die je hebt. En dat is dat de meeste mensen zich er niks van aantrekken. Dan doe jij dat dus ook niet", zegt Van Lange. "Dat geeft wel aan hoe sterk de kracht is van wat anderen vinden en doen."
Daarnaast is ook je eigen ervaring belangrijk, zegt hoogleraar gezondheidspsychologie Arie Dijkstra van de Rijksuniversiteit Groningen. "In heel veel gevallen zijn die weercodes niet relevant voor iemand. Op de plek waar je bent, is het niet glad of ontstaat er geen onweer. Dan gaan mensen denken: o, het valt wel mee." Als dat vaker voorkomt, dan zou het kunnen zijn dat je zo'n weerwaarschuwing iets minder serieus gaat nemen.
"De betekenis van code geel is 'wees alert. Er is mogelijk kans op gevaarlijk weer'", reageert het KNMI op deze experts. "Dit zijn weersituaties die in Nederland vaak voorkomen waarbij het raadzaam is op te letten, met name als men onderweg is. De zekerheid is minstens 60 procent."
Peilingen van het KNMI
Wat voor effect de hoeveelheid weerwaarschuwingen heeft op Nederlanders, peilt het KNMI in flitspeilingen. Dit gebeurt wel alleen na waarschuwingen met code oranje en code rood, omdat die de meeste impact hebben. Het weerinstituut kan daarom niet zeggen hoe het gedrag van mensen wordt beïnvloed door code geel.
Betere meetsystemen in de toekomst
Moet het KNMI dan minder vaak waarschuwingen voor code geel gaan uitgeven? Het systeem aanpassen en de lat hoger leggen? "Je zou eigenlijk alleen codes willen uitgeven als het écht nodig is", zegt hoogleraar Dijkstra.
"Kijk daarbij naar de behoeften van mensen. Dan vinden ze het belangrijk dat het zo specifiek mogelijk is. Zo sla je de plank ook zo vaak mogelijk raak." Maar dat is wel een toekomstbeeld, geeft hij toe, voor als de meetsystemen beter ontwikkeld zijn.
Het KNMI zegt de komende jaren aan een verfijning van de weerwaarschuwingen te werken. "Dat is onderdeel van het Early Warning Centre, een zogenoemd nationaal waarschuwingsadviescentrum", zegt een woordvoerder. "Hierbij is niet alleen aandacht voor publiekswaarschuwingen, maar vooral ook voor producten voor professionele gebruikers zoals veiligheidsregio's en waterschappen."
Voor nu is het belangrijk dat het weerinstituut bij elke kleur zo specifiek mogelijk benoemt wat het (on)gewenste gedrag is, vindt Dijkstra. "Hoe voor de hand liggend het ook is. Je moet mensen ook wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid en inschattingen. Het blijft een service die het KNMI biedt."
NUjij: Uitgelichte reacties