In het rioolwater is de coronapiek extreem. Het risico op meer mensen met ernstige restklachten stijgt ook

Hoeveel corona gaat er nu rond? Officiële besmettingscijfers ontbreken nu, in tegenstelling tot de eerste coronajaren. Dat komt doordat er geen teststraten meer zijn. Mensen doen ook veel minder zelftesten, nu de adviezen die niet meer noemen. De meeste besmettingen blijven dus buiten beeld.

Toch heeft het RIVM er wel enig zicht op. Ten eerste door het testen van rioolwater. Virusdeeltjes zitten ook in de ontlasting, dus het aantal virusdeeltjes in het rioolwater zegt iets over het aantal besmettingen in het land. Sinds november stijgt dat snel. Er zitten nu 57 procent meer virusdeeltjes in het rioolwater dan een week geleden, en bijna anderhalf keer zoveel als tijdens de hoogste piek tot nu toe, die van begin 2022.

1 Wat weten we nog meer, ook bijvoorbeeld over de griepgolf?

Ook de zogeheten Infectieradar geeft zicht op infecties. De Infectieradar is een initiatief van het RIVM waarbij ruim 11.000 mensen in heel Nederland vragenlijsten invullen over klachten door infectieziekten. Sinds 2022 neemt de Infectieradar ook resultaten van coronazelftests mee. Het aandeel deelnemers met een positieve coronazelftest in de Infectieradar steeg de afgelopen week van 2,4 naar 3,1 procent, meldde het RIVM deze week. Daarnaast laat het Nederlands Instituut voor Gezondheidszorg (Nivel) steekproefsgewijs monsters analyseren van patiënten die zich bij de huisarts melden met griepachtige verschijnselen. Het aandeel coronabesmettingen stijgt gestaag onder deze mensen, zo meldt het Nivel; vorige week had grofweg 20 procent van hen corona, 15 procent rhinovirus, 14 procent RS (respiratory syncytial virus) en 7 procent griep. Griep is in opkomst; vanaf januari wordt de jaarlijkse griepgolf verwacht.

2 Raken de ziekenhuizen al vol?

Vorige week waren er gemiddeld dagelijks 108 nieuwe ziekenhuisopnames met corona; deze week waren het er al 143. Deze week lagen er gemiddeld 742 mensen in het ziekenhuis met corona, plus 43 op de IC – beide ruim 30 procent meer dan een week eerder. Maar dat komt nog niet in de buurt van de pieken van 2021 en 2022 – en al helemaal niet bij die van 2020. Toen lagen er 3.000 mensen in het ziekenhuis, plus 1.400 op de IC. „Dit beeld is wel opvallend”, reageert Alma Tostmann, epidemioloog van het Radboudumc in Nijmegen, „gezien de hoeveelheid virusdeeltjes in het rioolwater, die nu groter is dan ooit. Dat laat goed zien dat we nu met zijn allen veel meer immuniteit hebben tegen corona – hetzij door vaccinaties, hetzij door doorgemaakte infecties. Als we begin 2020 zo’n piek in het rioolwater hadden gezien, dan was de impact niet voor te stellen geweest.”

3 Welke variant van het coronavirus gaat er nu rond?

Al sinds begin 2022 hebben we uitsluitend nog te maken met omikronvarianten, die beduidend milder zijn dan hun voorgangers alfa, bèta, gamma en delta. („Maar dat ‘minder ziekmakend’ komt vooral door de grotere immuniteit”, merkt Tostmann daarover op.) Van omikron zijn inmiddels zo’n vijftien subvarianten in omloop geweest, die steeds het stokje van elkaar overnamen. Gedurende het grootste deel van 2023 waren zogeheten XBB-subvarianten dominant. Vorige maand was dat opeens EG.5, nu is het BA.2.86 (ook wel bekend als JN1), die zeer snel oprukte. „We hebben nog geen aanwijzingen dat die ernstigere klachten geeft, maar wel er is wel een hoge mate van circulatie, met de daarbij behorende risico's voor kwetsbaren”, twitterde viroloog Marion Koopmans van het ErasmusMC deze week.

4 Beschermen de huidige vaccins goed tegen deze varianten?

De coronavaccins worden, net als de griepvaccins, regelmatig aangepast aan de op dat moment heersende varianten. De nieuwste vaccins zijn geüpdatet tot en met XBB, de voor-voorlaatste groep die dominant werd, begin 2023. Maar volgens onder meer Amerikaans onderzoek van afgelopen oktober zijn de nieuwste vaccins ook effectief tegen de twee subvarianten die daarna opkwamen: EG.5 en BA.2.86, omdat die voldoende op XBB lijken. Genetisch gezien verschilt BA.2.86 ongeveer evenveel van XBB als de oorspronkelijke omikron van diens voorganger, delta. En ook daarbij boden de coronavaccins bescherming tegen vorige varianten.

Het RIVM meldde deze week de laatste cijfers voor Nederland: de nieuwste herhaalprik, die sinds september wordt gegeven, verlaagt de kans op ziekenhuisopname door corona met 77 procent ten opzichte van mensen die al wel eerder zijn gevaccineerd, maar deze herhaalprik nog niet hebben gehad. Het risico op IC-opname daalt zelfs met 84 procent.

5 Moeten we ons nu zorgen maken om het stijgende aantal besmettingen?

„Dat hangt ervan af hoe je het bekijkt”, reageert Tostmann. „De ziekenhuiscijfers zullen nog verder stijgen, vanwege de versnelling in het aantal besmettingen. En naast ziekenhuisopnames geeft deze coronagolf natuurlijk ook ziekteverzuim in allerlei sectoren, waaronder zorg en onderwijs. Dat legt ook veel druk op de maatschappij. Daarbij moet je je realiseren dat er kwetsbare groepen zijn, waaronder ouderen, voor wie een coronabesmetting wél echt problematisch kan zijn.”

Daarnaast is er ook nog altijd een bepaald percentage mensen dat langdurig klachten houdt, merkt Tostmann op. Schattingen daarover lopen uiteen, maar een artikel in Nature van mei 2023 houdt het op circa 10 procent. „Zelfs als het maar een paar procent is, dan gaat het toch om héél veel mensen als de besmettingscijfers omhoog schieten.”

6 Is corona niet gewoon een griepje geworden?

„Het enige wat gelijk is, is de besmettingsroute”, zegt Tostmann stellig. „Voor de rest hebben we het over een heel ander ziektebeeld. Corona veroorzaakte de afgelopen twee jaar zes keer zoveel ziekenhuisopnames als griep.”

Dan heb je nog de tienduizenden mensen die langdurig klachten houden, benadrukt ze. Verschillende studies wijzen op blijvende microschade aan diverse organen, zelfs na milde infecties. Het sterfterisico na ziekenhuisopname is 9 procent hoger na corona dan na griep, zo meldde The Lancet deze week. Tostmann: „Corona verhoogt daarnaast ook het risico op onder meer hart- en vaatziekten en diabetes – en dat geldt voor griep allemaal niet. Natuurlijk zijn er mensen die alleen twee keer niezen en verder nergens last van hebben. Maar in het grotere plaatje is de ziektelast totaal niet vergelijkbaar.”

7 Welke adviezen gelden er nu rond corona?

De RIVM-adviezen zijn versoepeld in april 2022 (geen GGD-test meer, geen quarantaine) en nog eens in maart 2023 (geen thuisisolatie of zelftest). Sindsdien zijn de adviezen niet veranderd. Ben je ziek? Blijf dan thuis. Ben je niet ziek, maar heb je wel klachten? Werk dan thuis als dat kan, hoest en nies in je elleboog, en vermijd contact met kwetsbare mensen. Is contact met kwetsbaren toch nodig, bijvoorbeeld bij mantelzorg? Draag dan een mondneusmasker. En: was vaak en goed je handen met water en zeep en ventileer binnenruimtes.

8 Moeten die adviezen nu niet aangescherpt worden?

„Als mensen zich aan de adviezen van basishygiëne houden, zou dat al een hoop schelen. Een mondneusmasker om jezelf en anderen te beschermen zou wat mij betreft wat meer geaccepteerd mogen worden”, benadrukt Tostmann. „En als je zeker wilt weten dat je geen corona meeneemt naar de borrel of de kersttafel, kan je natuurlijk nog steeds een zelftest doen, zeker als er ook ouderen komen.”

En ook al test je negatief, maar ben je wel erg aan het snotteren, overweeg om niet te gaan, raadt Tostmann aan: „Je wilt niet die schakel zijn. Dat geldt voor corona, maar ook voor al die andere luchtweginfecties. Nu is al 5 procent van de ziekenhuisbedden bezet door corona. Er is veel uitval onder het personeel. En de jaarlijkse griepgolf staat voor de deur. Dus als iedereen nu even zijn best doet om niets door te geven, om zich goed te informeren... Dan kunnen we met zijn allen die last zoveel mogelijk beperken.”