Oversterfte kwam niet door coronaprik

Wie gevaccineerd was tegen corona, liep in 2022 een lager risico om te overlijden aan Covid-19 dan mensen zonder vaccinatie. Elke herhaalprik maakte het risico kleiner.

RIVM en CBS keken naar data over sterfte en oversterfte en brachten maandag hun laatste bevindingen naar buiten. In de CBS-cijfers zijn wederom geen aanwijzingen te vinden dat vaccinaties tot oversterfte leiden.

Oversterfte is het aantal overledenen in een bepaalde periode bovenop het normaal verwachte aantal. In 2020-2022 was de oversterfte 45,8 duizend, in die twee jaar overleden 48 duizend mensen aan Covid-19. Gaandeweg werd de oversterfte hoger dan het aantal coronadoden. Verhoudingsgewijs waren er in 2022 weer meer mensen die aan andere aandoeningen overleden, zoals dementie, beroerte en hartfalen.

Het aantal overlijdens aan Covid-19 nam af in 2022 en is in de eerste zeven maanden van 2023 verder gedaald. Tot en met juli van dit jaar overleden bijna tweeduizend mensen aan corona.

Dat oversterfte veroorzaakt zou worden door de vaccinatie zelf, wordt door de cijfers niet ondersteund. Mensen hadden in de acht weken na een booster een kleinere kans om aan andere oorzaken dan Covid-19 te overlijden. Er zijn wel sterftegevallen waarbij artsen rapporteren dat de vaccinatie een keten van bijwerkingen in gang zou hebben gezet die uiteindelijk tot de dood leidden, maar het CBS telde in 2022 niet meer dan acht van dit soort gevallen. In 2021 waren er 11 doodsoorzaakverklaringen met de Covid-19-vaccinatie als startpunt van zo’n causale keten.

Lagere sterfte na vaccinatie

Na iedere vaccinatie was de kans op sterfte lager dan daarvoor. In de eerste drie maanden na de eerste booster was het overlijdensrisico voor mensen ouder dan 70 jaar die geen langdurige zorg hadden, 83 procent lager dan wie alleen de voorgaande vaccinaties had gehad. Dat verschil nam iets af naarmate er meer tijd verstreek. En bij mensen die wel al gebruik maken van langdurige zorg nam de effectiviteit iets sneller af. „Dit is toch weer een bevestiging dat elke boosterronde de kans op overlijden verlaagt”, zegt RIVM-epidemioloog Brechje de Gier.

Dat geldt ook voor de herhaalprik van dit najaar. De kans op ziekenhuisopname is 77 procent lager onder zestigplussers die deze prik wel hebben gehad, dan onder mensen die wel de eerste serie prikken hebben gehad maar de herfstronde hebben overgeslagen.

Nieuw is dat het RIVM in de analyse voor 2022 gecorrigeerd heeft voor medische risico’s. Mensen met andere aandoeningen zoals longziekten of diabetes, kunnen de uitkomsten vertekenen, omdat ze extra gemotiveerd zijn zich te laten vaccineren. De Gier: „Door hiervoor te corrigeren, zagen we dat de effectiviteit van de vaccinatie een paar procentpunten hoger was dan in eerdere berekeningen.”

Bijkomende doodsoorzaak

De laatste oversterftecijfers versterken bovendien het beeld dat mensen die aan Covid-19 sterven er vaker een andere aandoening bij hebben als bijkomende doodsoorzaak dan mensen die aan iets anders dan Covid sterven, schrijft het CBS. Mogelijk komt dit door een minder goede afweer bij mensen met bijvoorbeeld dementie, COPD, astma, diabetes of obesitas.

De oversterfte lag in Nederland tijdens de coronapandemie overigens hoger dan in veel andere Westerse landen. In een overzicht van 34 landen dat onlangs in het wetenschappelijk tijdschrift PNAS verscheen, staat Nederland halverwege, boven bijvoorbeeld Oostenrijk maar onder België en Portugal.

Nu de sterfte aan Covid-19 zo is afgenomen, stopt het CBS per 1 januari met de wekelijkse sterftemonitor. Het RIVM wordt weer de belangrijkste bron voor oversterftecijfers.