"Als Trump terugkeert, staan wij met de rug tegen de muur": professor Marc De Vos vindt dat EU "grootmacht" moet worden

Het oude Europa is niet langer voorbeeld voor de rest van de wereld, schrijft professor Marc De Vos in zijn nieuwe boek "Grootmacht Europa. De omwenteling van de Europese Unie". "Het oude Europa met open grenzen en een volledig vrije interne markt - het godenkind van de globalisering en democratisering van de wereld na het einde van het communisme - staat nu tegenover een wereld die zich daar volledig van afkeert", legt hij uit in "De ochtend" op Radio 1. 

"Democratie is in verval, het nationalisme is overal terug, Amerika wil China overvleugelen, Rusland voert een oorlog in Oekraïne: die externe wereld is enorm bedreigend geworden voor wat de Europese Unie was. Daarom moet die EU vervellen in wat ik een grootmacht noem." Hoe dat moet gebeuren? Daarvoor ziet De Vos drie breuklijnen die de EU moet aanpakken. 

In de eerste plaats vindt hij dat Europa geen open landengemeenschap meer moet zijn, maar wel een gesloten geostrategisch project. In mensentaal: de voortdurende uitbreiding van de EU moet anders worden aangepakt.

"Volgende week is er een Europese top in Brussel. Daar gaan we niet alleen kijken naar het lidmaatschap van Oekraïne, maar ook naar dat van Moldavië en de westelijke Balkan. We evolueren naar een soort Euraziatisch project, waardoor we ook veel politieke risico's importeren. Kijk naar een land als Hongarije, dat die identiteit, die gemeenschappelijke geschiedenis, die waarden niet a priori deelt. Dat heb je ook met die nieuwe landen: Oekraïne is nog nooit een stabiele democratie geweest, heeft heel veel corruptie, is straatarm, moet enorm gerestaureerd worden na de oorlog."

Hoe kunnen we dat dan beter behappen als EU? "Door dat in stappen te doen. Ik pleit daarom voor een lidmaatschap dat sneller is, maar niet onmiddellijk volwaardig: een lidmaatschap in lagen. Het moet sneller, omdat je die landen bij jou wilt houden. Anders gaan anderen die landen opvrijen of destabiliseren."

Stap voor stap kunnen landen dan opgenomen worden in de EU. "Alles wat grenzen en veiligheid is, is voor mij de onderste laag. Daarboven kan je alles zetten wat economie, markt, klimaat is. Pas op het laatste komt dan het hele verhaal van mensenrechten en democratie, want dat is het moeilijkste. Dat hebben we ook ondervonden met een eerdere uitbreiding naar Oost-Europa, denk aan Polen. Als die landen dan al volwaardig binnen de EU zijn en die volgen niet, heb je constant politieke stoorzenders. Dat kan eleganter."

Ten tweede moet Europa volgens professor De Vos ook militair sterker in zijn schoenen staan. "Als er oorlog is in het Midden-Oosten, kijken we allemaal naar de EU voor een 'gemeenschappelijke positie'. We hebben dus de spontane reflex: als het echt om de knikkers gaat, moet de EU aan zet komen. Terwijl de EU daar helemaal niet voor bevoegd is."

Zijn redenering is: als we van de EU dan toch een belangrijke geopolitieke rol verwachten, moet er ook een militaire dimensie aan zitten. "De vraag vandaag is: gaan we dat allemaal apart doen of minstens gedeeltelijk via de EU? Vandaag is het vooral het eerste: iedereen treedt op in gespreide slagorde. Elk land subsidieert zijn eigen 'FN'. Het resultaat is helemaal niet sterk, in militair opzicht. Bovendien gaat het traag en inefficiënt."

Sowieso moet het anders, om meer los te komen van Amerikaanse steun. Kijk naar de beperkte inspanningen die de EU-landen doen in de NAVO. "Als we niet snel opschalen, gaan we de goodwill van de VS in het conflict in Oekraïne verliezen. Dat zou wel eens heel snel kunnen gaan. Als Trump volgend jaar verkozen wordt, staan wij hier met de rug tegen de muur."

Een echt Europees leger is volgens De Vos het eindstation. "Maar je zou nu wel al een gemeenschappelijke Europese Defensiemarkt kunnen maken. Dan staan we al een reuzenstap verder in Europa. Ben je dan tien jaar verder en de geesten zijn wat gerijpt, dan ga je naar scenario's naar een minstens gedeeltelijk Europees leger."

De derde breuklijn is dat De Vos de EU vandaag ziet evolueren van een vrijemarktproject naar een staatsproject: een overheid die echt stuurt. "Denk aan de klimaatdoelstellingen: de EU laat daar nu 750 miljard euro subsidies op los. Dat heeft de EU nooit gedaan en daar was ze ook nooit voor gemaakt."

"Mensen moeten goed beseffen dat de EU eigenlijk een heel lichte structuur is. De capaciteit van de EU om aan politiek te doen en te controleren en te managen, staat maar voor 1 procent van onze welvaart. Vergelijk dat met de kostprijs van de Belgische staat: dat is meer dan de helft van onze welvaart."

Maar de impact van Europa is wel gigantisch. In dat geval moet je de EU anders inrichten, vindt hij, en moet de EU ook meer centen hebben. Je hoort hem al komen: tijd voor een EU-belasting. "Als de EU doorgroeit naar een federale superstaat en die is niet verbonden met de burgers, heb je een groot probleem. Dan krijg je risico's als de brexit of Geert Wilders."

"Je moet mensen uitleggen wat ze terugkrijgen voor zo'n belasting. Europa heeft nog nooit zoveel gedaan voor de burgers als de laatste jaren. Wie heeft de vaccins geproduceerd en verdeeld en er vooral voor gezorgd dat lidstaten niet tegen elkaar moesten opboksen? Wie beschermt ons in de energiecrisis? Wie beschermt ons tegen Rusland?"

Volgens De Vos zijn die stappen naar "grootmacht Europa" dan ook onvermijdelijk. Meer nog: in zijn ogen is die "revolutie" al gaande, maar dan sluipend. "Daar is nooit een debat over gevoerd. Dat is gewoon de ene beslissing na de andere. Als je dat alles optelt, zie je die drie breuklijnen opdoemen."