Als een muis voor de spiegel staat, weet hij dan dat hij zichzelf ziet? Wetenschappers hebben het uitgezocht en hun experimenten onthullen dat het nogal een gecompliceerd verhaal is.
Want ja, muizen kunnen de klassieke spiegeltest (zie kader) met vlag en wimpel doorstaan, maar alleen als aan een aantal strikte voorwaarden is voldaan. Dat is te lezen in het blad Neuron.
Om vast te stellen of dieren zichzelf in de spiegel herkennen en zich dus van zichzelf bewust zijn, wordt vaak gebruik gemaakt van wat onderzoekers de ‘klassieke spiegeltest’ noemen. Hierbij wordt op een deel van het lichaam – dat een dier zonder hulp van een spiegel onmogelijk kan zien – een sticker geplakt of vlek gemaakt. En vervolgens zetten onderzoekers het dier voor de spiegel en kijken ze of het pogingen onderneemt de sticker of vlek te verwijderen. Wanneer een dier dat doet, is dat namelijk een sterke aanwijzing dat deze zichzelf in de spiegel herkent.
Het experiment
Voor het nieuwe onderzoek verzamelden de wetenschappers een aantal zwarte muizen. Op het voorhoofd van de muizen brachten ze een kloddertje witte inkt aan en vervolgens zetten ze de dieren voor de spiegel. De muizen begonnen daarop hun voorhoofd schoon te boenen; een teken dat ze zichzelf herkenden. Maar – en nu wordt het interessant – de muizen deden dat alleen als ze al eens eerder voor een spiegel hadden gestaan, contact hadden gehad met muizen die op hen leken én als de inktvlek redelijk groot was.
Te kleine inktvlek
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze ook muizen met kleine inktvlekjes (ongeveer 0,2 vierkante centimeter groot) op het voorhoofd voor de spiegel zetten. Deze muizen gingen niet extra hard boenen om het voorhoofd schoon te krijgen. “De muizen vereisen significante externe zintuiglijke aanwijzingen om de spiegeltest te halen,” vertelt onderzoeker Jun Yokose. “We moeten veel inkt op hun hoofden aanbrengen en doordat ze die inkt voelen, zijn ze vervolgens op de één of andere manier in staat om die inkt op hun hoofd – via hun spiegelbeeld – ook te detecteren.”
Te weinig ervaring
Daarnaast experimenteerden de onderzoekers ook met muizen die nog nooit een spiegel hadden gezien. Ook bij deze muizen werd een inktvlek op het voorhoofd aangebracht, waarna ze voor de spiegel werden gezet. Maar deze muizen gingen hun voorhoofd niet boenen. Het wijst erop dat enige ervaring met een spiegel vereist is; zonder haalt de muis de klassieke spiegeltest niet.
Sociale contacten
Omdat eerdere studies – met chimpansees – suggereerden dat sociale ervaringen ook vereist zijn voor herkenning van het spiegelbeeld, zetten de onderzoekers nog een experiment op. Dit keer met muizen die in een sociaal isolement hadden geleefd. Ook bij deze muizen werd een inktvlek op het voorhoofd aangebracht, waarna ze voor de spiegel werden gezet. En zoals verwacht gingen deze muizen hun voorhoofd ook niet schoonmaken. Hetzelfde gold overigens voor zwarte muizen die gedurende hun leven alleen maar witte muizen hadden gezien en dus nooit de ogen hadden gelegd op een soortgenoot die op hen leek. Het suggereert dat muizen sociale ervaringen met soortgenoten die op hen lijken, nodig hebben om de neurale netwerken die aan zelfherkenning ten grondslag liggen, te kunnen ontwikkelen.
Zelfbewustzijn
Strikt genomen kun je na dit onderzoek concluderen dat muizen – onder bepaalde voorwaarden – in staat zijn om de spiegeltest te doorstaan. En aangezien de klassieke spiegeltest ontworpen is om vast te stellen of dieren zich van zichzelf bewust zijn, zou je misschien denken dat daarmee ook bewezen is dat muizen zelfbewustzijn hebben. Maar zo ver willen de onderzoekers niet gaan. Dat komt natuurlijk mede doordat er aan zoveel voorwaarden moet worden voldaan, wil een muis gedrag vertonen dat suggereert dat deze zijn spiegelbeeld herkent. Volgens de onderzoekers tonen de experimenten dan ook enkel aan dat muizen – onder bepaalde voorwaarden – in staat zijn om een verandering in hun uiterlijk te detecteren. Maar dat betekent niet per se dat ze ook zelfbewust zijn.
De onderzoekers zijn echter nog niet klaar met muizen. Zo willen ze in de toekomst bijvoorbeeld uit gaan zoeken of muizen de uiterlijke verandering – ook als ze die niet kunnen voelen – kunnen opmerken. Zoals gezegd voelden de muizen de grote inktvlekken zitten en waarschijnlijk hielp dat de muizen om de inkt vervolgens – via hun spiegelbeeld – te detecteren. Maar stel nu dat ze de uiterlijke verandering niet voelen, kunnen ze die dan ook via hun spiegelbeeld opmerken? Om dat uit te zoeken, denken de onderzoekers erover om gebruik te maken van een technologie die ook veel op sociale media wordt gebruikt en waarbij mensen zichzelf met behulp van filters aan een hondenneus of konijnenoren helpen. Op een vergelijkbare manier zouden de onderzoekers het uiterlijk van muizen – zonder dat die daar iets van voelen – ook kunnen aanpassen, alvorens ze nog eens voor de spiegel te zetten. Daarnaast willen de onderzoekers ook gaan onderzoeken wat er nu precies in het brein van muizen gebeurt als ze voor de spiegel staan.
