Het begon een paar weken geleden, toen Daniela Porro, directeur van het Nationaal Museum in Rome, Duitsland verzocht een 17e-eeuwse marmeren sokkel uit de staatscollectie van oudheden terug te geven aan Italië.
Op de sokkel had de beroemde Discuswerper (Discobolus Palombara) gestaan, een Romeinse kopie van een Grieks beeld uit ongeveer 450 v.Chr. en een van de beroemdste voorbeelden van Grieks-Romeinse kunst.
Het beeld was door de nazi’s gekocht nadat Hitler zijn oog erop had laten vallen tijdens een bezoek aan Italië in 1938. Het werd na de Tweede Wereldoorlog, in 1948, teruggegeven door Duitsland, maar zonder de sokkel. Daarom dacht Porro waarschijnlijk dat de teruggave een formaliteit zou zijn.
Het antwoord van de Duitsers was echter niet alleen schokkend voor Porro, maar voor heel Italië.
De Duitsers weigerden niet alleen de sokkel terug te geven, maar vroegen ook het beeld terug van Italië.
‘Ik ben niet in de positie om onze wettelijke aanspraak op teruggave van de Discuswerper aan ons museum op te geven. Het beeld werd legaal aangekocht door de Duitse staat nadat het was aangeboden aan het Metropolitan Museum of Art in New York. De toenmalige Italiaanse overheid stemde in met de export. Het was niet eens een “geschenk” aan Adolf Hitler. De terugkeer naar Italië was volgens de advocaten van de deelstaat Beieren en ons museum in strijd met de wet,’ schreef Florian Knauss, directeur van de Glyptothek München, in een brief aan de Italianen.
De relatie tussen de twee musea was in één klap bekoeld.
Hitler hield van Grieks-Romeinse kunst
De Discuswerper werd in 1781 gevonden in een paleis van de aristocratische familie Massimo.
Hoewel het om een Romeinse kopie ging, was het beeld meteen een sensatie. Het was compleet, levensgroot en legde een dynamisch moment vast op een manier die ruim 1500 jaar nadat het in marmer was uitgehouwen, nog steeds indrukwekkend was.
Het beeld werd door de Italiaanse Wet op Cultureel Erfgoed van 1909 geclassificeerd als een werk van uitzonderlijk nationaal belang, waardoor het niet geëxporteerd mocht worden. Halverwege de jaren 1930 kwam een tak van de familie Massimo echter in financiële problemen en wilde deze de Discuswerper verkopen voor het vorstelijke bedrag van 8 miljoen lire. Het Metropolitan Museum of Art in New York was geïnteresseerd, maar haakte uiteindelijk af vanwege de prijs.
Hitler stelde de Discuswerper trots tentoon tijdens een ceremonie in de Glyptothek München in 1938. Het beeld staat hier op de marmeren sokkel die Italië terug wil.
Hitler was gecharmeerd van klassieke Griekse kunst en beschreef deze in Mein Kampf als ‘de wonderbaarlijke combinatie van de meest glorieuze fysieke schoonheid, een briljante geest en de edelste ziel’. Volgens hem stond deze harmonie in schril contrast met de ‘ontaarde’ esthetiek van de modernistische kunst.
In 1937 reisde prins Filip van Hessen in opdracht van Adolf Hitler naar Italië om kunst aan te kopen. De Discuswerper stond bovenaan het verlanglijstje van de Führer, en ondanks protesten van de Italiaanse minister van Onderwijs, die erop wees dat het beeld volgens de wet niet geëxporteerd mocht worden, ging premier Mussolini akkoord met de deal.
Het beeld werd in 1938 verkocht voor 5 miljoen lire (ruim 5 miljoen euro nu). Hitler schonk het vervolgens aan de Glyptothek München.
Tien jaar later werd het beeld teruggegeven aan Italië dankzij het Monuments, Fine Arts, and Archives Program, ook wel Monuments Men. Dit programma was door de geallieerden in het leven geroepen en had als taak kunst die door de nazi’s was gestolen of illegaal was aangekocht, op te sporen en terug te leveren.
Duitsland maakte destijds al ernstig bezwaar tegen de teruggave van de Discuswerper, die volgens hen bij een meewerkende verkoper was aangekocht.
De Duitsers stapten meermaals naar de rechter en dienden zelfs een officieel beroep in bij de Amerikaanse president Harry S. Truman. Dat had geen resultaat, en sindsdien is het beeld onderdeel van de permanente collectie van het Nationaal Museum in Rome.
Italiaanse minister van Cultuur wil beeld niet teruggeven
Italië is niet onder de indruk van de nieuwe Duitse poging om het beeld 75 jaar na de controversiële deal terug te krijgen.
‘Het verzoek van de Glyptothek München om de Discuswerper terug te leveren, is even absurd als onacceptabel,’ zei de Italiaanse minister van Cultuur Gennaro Sangiuliano op X. ‘Het werd illegaal geëxporteerd als gevolg van een onzalig pact tussen de nazi’s en de fascisten. Ik bedank de Amerikanen dat ze het aan ons hebben teruggegeven.’
Op de Italiaanse tv-zender RAI zei hij het recht voor z’n raap:
‘Over mijn lijk. Het beeld moet in Italië blijven. Het is een nationale schat.’