Wat zijn bacteriofagen precies?

Bacteriofagen zijn virussen die bacteriën kunnen doden. Ze komen onder meer voor in het oppervlaktewater en in het riool en ze kunnen ook worden opgekweekt in het laboratorium. Begin twintigste eeuw ontdekten wetenschappers het bestaan van bacteriofagen (ook wel kortweg fagen genoemd). Min of meer tegelijkertijd met de ontwikkeling van het eerste officiële antibioticum, penicilline in 1928. Antibiotica en bacteriofagen hebben met elkaar gemeen dat ze bacteriën doden.

Voor welke patiënten zijn bacteriofagen interessant?

Waar antibiotica al vele jaren worden voorgeschreven bij bacteriële infecties, geldt dit niet voor bacteriofagen. Antibiotica maken geen onderscheid tussen ‘goede’ en ‘kwade’ bacteriën, terwijl fagen zich op een specifieke bacterie richten. Dit maakt ze in potentie heel interessant voor de medische wetenschap. Vooral bij chronische infecties rond kunstprotheses zijn bacteriën vaak resistent geworden voor antibiotica. Voor deze patiënten, vaak oud en kwetsbaar, zit er nu soms niets anders op dan de kunstheup- of -knie te laten verwijderen.

Wat voor onderzoek gaat het UMCG doen?

Als enige umc in Nederland doet het UMCG mee aan een internationaal onderzoek naar de inzet van bacteriofagen. Specifiek gaat het om 16 patiënten met een chronische infectie van hun prothese met de veelvoorkomende Staphylococcus aureus-bacterie. Zo’n 2 procent van alle mensen met een kunstprothese krijgt te maken met zo’n infectie. ,,De bacteriofagen zijn in staat om het biofilmpje, een soort slijmlaag, rondom de bacterie af te breken”, zegt infectioloog Marjan Wouthuyzen-Bakker van het UMCG. ,,Andere bacteriën worden met rust gelaten en ook menselijk materiaal blijft onaangeraakt. Onderdeel van ons onderzoek is of er ook bijwerkingen optreden.”

Waarom is er niet eerder ingezet op bacteriofagen?

Er is in West-Europa simpelweg te weinig onderzoek naar verricht. In Europa worden bacteriofagen nog niet erkend als geneesmiddel. Het zorgt ervoor dat honderden patiënten met een chronische infectie hun heil zoeken in Georgië, waar bacteriofagen al wel worden toegediend. ,,Daar krijg je ze doorgaans mee in een flesje”, zegt Wouthuyzen-Bakker. ,,Het is zeer de vraag hoe effectief dat is, want de fagen komen binnen via de mond en dan moet je nog maar afwachten of ze hun weg naar de infectie weten te vinden. Wij doen het heel anders. We injecteren ze rechtsreeks op de plek van de infectie.”

Wanneer kunnen de virussen op grotere schaal worden ingezet?

In andere Europese landen loopt het onderzoek al langer. ,,De eerste resultaten daarvan zien er goed uit”, zegt Wouthuyzen-Bakker. ,,Als ook onze resultaten geruststellend zijn - en dat verwacht ik echt wel - dan kan de groep patiënten worden uitgebreid.” In een optimistisch scenario kunnen dan ook mensen een met chronische infecties rond andere protheses en implantaten worden geholpen. Denk aan patiënten met een kunsthartklep, een kunsthart of een pacemaker.