"De essentie van het conflict is redelijk simpel", zegt Erwin van Veen van Instituut Clingendael. "Er zijn twee groepen mensen die aanspraak maken op hetzelfde land." Bij een tweestatenoplossing krijgen de Israëliërs en de Palestijnen allebei hun eigen staat.
"Een tweestatenoplossing klinkt heel eerlijk", zegt Anne de Jong. Ze is universitair docent antropologie aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in mensenrechten en conflict. "Daarom snap ik wel dat onze premier Mark Rutte en andere politici de tweestatenoplossing naar voren brengen. Maar er zitten wel wat haken en ogen aan." Dat is nog zacht uitgedrukt.
"De tweestatenoplossing is natuurlijk helemaal geen nieuw idee", zegt De Jong. Sinds de stichting van Israël in 1948 bestaat het tweestatenidee, maar het is nooit echt uitgevoerd. In veel opzichten is het nu nog moeilijker dan toen.
'Palestijns gebied is als een gatenkaas'
Het eerste probleem is geografisch, zegt De Jong. De internationale gemeenschap ziet de Gazastrook, de Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem als Palestijns grondgebied. Die gebieden zijn grotendeels niet (meer) met elkaar verbonden en zijn versnipperd.
Dat was al zo in de tijd van de zogenoemde Osloakkoorden uit de jaren negentig, toen de Israëlische premier Yitzhak Rabin en de voorzitter van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie Yasser Arafat elkaar de hand schudden op het gazon van het Witte Huis. Maar het is de laatste jaren alleen maar erger geworden. Dat komt mede door de toename van het aantal Israëlische nederzettingen bij Oost-Jeruzalem en op de Westelijke Jordaanoever.
"Er wordt vaak een vergelijking gemaakt met een Zwitserse gatenkaas", zegt historicus Peter Malcontent van de Universiteit Utrecht over de Westelijke Jordaanoever. Zowel De Jong als Malcontent wijst op de vele checkpoints waar Palestijnen mee te maken krijgen als ze binnen de Westelijke Jordaanoever willen reizen. Malcontent: "Met de beste wil van de wereld kun je daar geen onafhankelijk functionerende staat van maken."
Mensen verhuizen gaat niet zomaar
Om dit op te lossen, zouden de kolonisten naar Israël moeten verhuizen. "Dan moet het Israëlische leger slag gaan leveren met Joden op de Westelijke Jordaanoever", verwacht Malcontent. Israël haalde in 2005 alle bewoners van nederzettingen in Gaza terug naar Israël. Dat was al moeilijk. Op de Westelijke Jordaanoever zal dat nog veel moeilijker zijn, denkt de historicus.
Dan is er volgens De Jong nog een demografisch probleem dat daarmee samenhangt: de Israëliërs en Palestijnen wonen door elkaar. "Er wordt vaak gesproken over Palestijnen aan de ene kant en Israëliërs aan de andere kant, maar dat is helemaal niet zo zwart-wit", zegt De Jong. Volgens haar wonen er 2 miljoen Palestijnen in Israël - zij noemt ze dan ook Palestijnse Israëliërs. Daarnaast wonen er 500.000 Joodse Israëliërs op de Westelijke Jordaanoever.
Die mensen verplaatsen op basis van hun etniciteit wordt volgens De Jong in het internationaal recht gezien als etnische zuivering. Volgens Van Veen is dat alleen zo als het onvrijwillig gebeurt, niet als het deel uitmaakt van een vredesovereenkomst met waarborgen zoals referenda. Daarnaast stelt hij dat Israëlische Palestijnen burgers van de staat Israël zijn en zich deels ook op die manier identificeren.
Beide partijen vertrouwen de ander niet
Tot slot is er een probleem met vertrouwen. Dat geldt voor beide partijen. Zo heerst in de Palestijnse Gebieden het idee dat er nooit echt naar hen is geluisterd. Onder meer omdat de eerdere tweestatenplannen nooit goed zijn uitgevoerd.
"Die Palestijnse staat is er alleen op papier", zegt Van Veen. Sterker nog: de Palestijnen staan er nu misschien wel slechter voor dan voor de Osloakkoorden van 1993-1995. Daarnaast ontbreekt er ook vertrouwen bij de Israëliërs. "In Israël is er geen vertrouwen dat Palestina ooit een veilige buur zou zijn", zegt De Jong.
Hoe de tweestatenoplossing wél kan lukken
Om de tweestatenoplossing te laten slagen, moeten volgens Malcontent alle Israëlische nederzettingen weg uit de Palestijnse Gebieden en zou Hamas moeten worden ontwapend. Het volgende obstakel: wie neemt er namens de Palestijnen plaats aan de onderhandelingstafel?
In Gaza zwaait Hamas de scepter, en premier Mahmoud Abbas van de Palestijnse Autoriteit zou maar voor een klein deel van de Westelijke Jordaanoever kunnen spreken. Sowieso is er weinig vertrouwen in hem en zijn 'regering'. Er zijn al lang geen verkiezingen meer geweest en de leiders worden beschuldigd van corruptie.
Van Veen noemt dezelfde drie punten, maar legt de nadruk net anders. "Israël wil helemaal geen tweestatenoplossing meer." Daarom moet de internationale gemeenschap de druk opvoeren en het land zo nodig isoleren. Ook het Palestijnse bestuur moet volgens hem worden hervormd. Tot slot wijst hij op de ontwapening van Hamas. "Je moet ze alle drie doen. Het is geen keuzemenu."
Met al deze grote uitdagingen lijkt een tweestatenoplossing bijna onmogelijk. "Het probleem is dat alle andere scenario's nog slechter zijn", zegt Van Veen.
Het conflict uitgelegd
- Wat is er nou eigenlijk aan de hand? De decennialange strijd in een notendop
- Raketten, drones en tunnels: dit kan worden verwacht van een Israëlisch offensief
- Voor veel mensen in Gaza was het leven altijd al uitzichtloos
- Waarom mensen vanuit Gaza ook niet Egypte in kunnen vluchten
- Iraans regime juicht aanval op Israël toe: dit is de Iraanse band met Hamas
Is één staat toch beter?
Andere scenario's zijn doorgaan op de huidige weg, een groter deel van de Westelijke Jordaanoever aan Israël toevoegen en één staat creëren. Bij die derde optie zijn er twee smaken: een eenheidsstaat, of een confederatie zoals Zwitserland.
In de Palestijnse Gebieden gaan nu vaker stemmen op voor één democratische staat, zeggen Malcontent en De Jong. Deze Palestijnen hebben er volgens Malcontent geen vertrouwen meer in dat er twee staten komen. Daarom zijn ze voor één staat, maar dan wel een waarin ze volwaardig burger zijn. Dat voorkomt ook dat Palestijnen en Israëliërs op grote schaal moeten verhuizen. Daarom ziet De Jong dit als de enige mogelijke oplossing waarbij de burgerrechten van alle inwoners worden gerespecteerd.
"Maar als je alle Palestijnen dezelfde burgerschapsrechten geeft, blijft er van de hele Joodse natiestaat niets over", zegt Malcontent. Ook De Jong ziet dat probleem. Joden vrezen dat Israël dan geen Joods land meer mag zijn. "Is de veilige haven voor Joodse mensen dan wel gewaarborgd?" Aan de Palestijnse kant bestaat de zorg dat ze tweederangsburgers blijven.
Daarom concludeert Malcontent: "Als je alles optelt en aftrekt, dan is het wel logisch dat heel veel landen in die tweestatenoplossing blijven hangen. Dat lijkt het makkelijkst. Terwijl ook die eigenlijk al ondoenlijk is."