NATUUR
Jan kweekt honderden zeldzame, stinkende cactussen in zijn achtertuin: ‘De bedragen die hierin omgaan zijn absurd’
29 oktober 2023, 20:41 • 7 minuten leestijd
In de achtertuin van Jan Kooiman staat een kas van zo’n zes vierkante meter met honderden exotische cactussen in kleine terracotta potjes. Na kanker en drie herseninfarcten zocht Jan een leven met minder prikkels, dat vond hij tussen zijn cactussen. Elke dag is hij er uren mee bezig. Jan raakte ooit zijn hele verzameling in één nacht kwijt door een frituurpan. Zijn collectie is zeldzamer dan botanische tuin Trompenburg. Een flink deel van de cactusbloemen stinkt naar rottend lijk.
De kas is klein, maar staat en hangt van onder tot boven vol met cactussen. 300 lidcactussen, 100 paascactussen, 600 aasbloemen. Dan zijn er nog honderden nieuwe, gekruiste soorten. Aan de schutting naast de kas: nog eens planken vol plantjes.
Jan heeft de wereld in zijn achtertuin. “Het komt uit alle windstreken. Van woestijn tot tropisch regenwoud. Kijk, je kunt het aan de plantvorm zien.” Jan houdt een plantje omhoog. “Deze, met die tanden, dat is echt tropisch. Nigeria, Namibië…”
Elke dag is hij uren bezig met zijn cactusverzameling. Veel verzorging hebben ze niet nodig, ze doen het juist goed als je ze een beetje verwaarloost, maar Jan wordt iedere dag wel ergens door verrast. Door kruis-experimenten van Jan, zijn lichte kas en klimaatverandering gedragen veel cactussen zich anders dan zou moeten. Bloemknoppen op onverwachte plekken en onverwachte momenten, nieuw blad op een cactus die al jaren dood leek.
“Dit kan helemaal niet. Dit is áb-nor-maal.” Jan wijst enthousiast naar een paar mini-bloemknopjes op een cactusblad. “Dit hoort alleen in het voorjaar te bloeien. Ik zie het nu pas. Als ik dit in de Facebookgroep zet, krijg ik honderden reacties.”
Absurde bedragen
In elk van de honderden potjes zit een verhaal. “Ik heb er hier één, die bloeit maar een paar uur, rond december. Als ik weet dat die komt, zet ik ‘m in huis.”
De plantjes en stekjes van Jan gaan de hele wereld over. Hij ruilt ze via Marktplaats, Ebay of met Facebookvrienden.
Hij zou er goed geld mee kunnen verdienen. Voor een stekje met twee blaadjes hebben mensen makkelijk 30-50 euro over. Als de plant zeldzamer is, loopt dat al richting de 100 tot 150 euro. “De bedragen die hierin om gaan zijn absurd. Echt absurd. Zo’n plant, daar betalen ze zo 1.000 euro voor. Ik wil dat niet. Ik vind het leuk als ik mensen blij kan maken.”
In de kas haalt hij het ene na het andere potje van de planken. Hij weet van elke cactus precies wat het is, hoe de bloem eruit komt te zien en wat de plant nodig heeft.
“Het is de kunst om ze te laten bloeien”, vertelt hij. “Je bent geneigd een verwelkte cactus water te geven, maar ze verschrompelen in de woestijn ook. Van armoe gaan ze bloeien. Dat probeer ik na te bootsen.”
Geur van rottend vlees
Als een groep cactussen goed in bloei staat, zet Jan ze op planken en kasten aan de muur in de woonkamer. “Het komt helemaal vol. Alles wat bloeit, zet ik binnen.”
Niet alles wat bloeit, kan naar binnen. Jan heeft veel soorten aasbloemen. Die verspreiden een geur van rottend vlees. In de natuur trekt dat vliegen aan, die helpen met bestuiven.
Hij pakt een potje op, een piaranthus. “Nu valt het nog mee, maar dit spul stinkt zo erg, als je de kas open doet, sla je achterover. Ik heb ze in verschillende kleuren.” Hij pakt een ander potje. “Het zijn hele kleine bloemetjes, maar dit gaat echt meuren, dat is niet te harden. Alsof er een lijk ligt.” Nog een potje. “Deze is nóg erger. Dit is een pseudolithos.”
Het is de bloem waar het Jan uiteindelijk om gaat. De grootte, de kleur, de vorm… “De kleinste bloem is een paar millimeter, de grootste veertig centimeter. Er zijn er bij die groeien een millimeter per jaar, andere een meter per jaar. Geweldig, geweldig, niks is hetzelfde. Ik verwonder me erover hoe dat allemaal geschapen is.”
Nieuwe soorten kruisen
Jan helpt de schepping wel een handje. In een kast staan flessen met middeltjes die wortels, groei en bloei stimuleren. En hij experimenteert graag met zijn planten.
Onbewust kweekte hij ooit een unieke bloem, door twee lidcactussen ‘als grapje’ met elkaar te kruisen. Als een cactus verrot of bijna dood is, ent hij het laatste blaadje op de stam van een andere cactus. Twee sneetjes in de stam van de ene cactus, een blad van een andere ertussen en vastzetten met een cactusnaald die altijd wel ergens voorhanden is. Wat er uitkomt, is altijd weer een verrassing.
De fascinatie voor cactusbloemen had Jan al als jongetje van vijf. Stekjes die hij van een buurman met een hobbykas kreeg, zette hij op een grote asbestplaat voor het raam. Zijn eerste verzameling.
Alles verloren na een avond frituren
De eerste kas die hij na het trouwen bij zijn huis bouwde, moest van de gemeente direct weer tegen de grond. De tweede kas in de tuin van het volgende huis, vulde hij met 600 plantjes van een kweker in Werkendam.
Aan die verzameling kwam een einde toen Jan op een zondagavond even de stekker uit de kas had getrokken om zonder doorslaande stoppen patat te kunnen frituren. Buiten was het -20 graden. Na het eten werd de stekker van de kas vergeten, de volgende dag was alles dood.
Kanker, afgekeurd en herseninfarcten
Cactussen werden een tijdje bijzaak, naast banen en studies. Tot Jan meerdere keren kanker kreeg en na twee herseninfarcten medisch werd afgekeurd. Tijdens corona kreeg hij een derde, heftige herseninfarct. Hij kon niet meer lopen en niet meer praten. Revalideren kostte twee jaar.
Jan maakte een strak dagschema, met vaste tijden voor zijn hobby. In die zware coronatijd vond hij meerdere Facebookgroepen met mensen die hetzelfde soort planten kweken, over de hele wereld. Jan werd lid, toen ging het hard.
Hij is nu elke dag in zijn kas. De cactusverzameling houdt hem op de been en geeft hem een doel. Hij kan op een dag ongeveer vijf uur actief zijn, dan moet hij verder rusten.
Zijn kortetermijngeheugen is flink aangetast en voor het dagelijks leven heeft hij allerlei hulpmiddelen en geheugensteuntjes nodig. Zijn vrouw gaat mee naar plantenbeurzen, Jan kan bijvoorbeeld zomaar zijn volle portemonnee laten liggen. “Dan ben je gelijk klaar.”
Een enkele keer valt het gesprek even stil. “Wacht even. Wat wilde ik nou zeggen?” Maar over de planten weet hij alles, tot in detail. “Ik weet de namen, hoe ik eraan kom, in welk land ze voorkomen en hoe ik de natuurlijke habitat een beetje na moet bootsen.”
Zeldzame verzameling
Zijn verzameling is zeldzamer dan die in de enorme kas van Trompenburg Tuinen & Arboretum in Rotterdam-Kralingen. “Wat zij aan bijzondere cactussen hebben, heb ik ook.”
Zo heeft hij een botanische cactus die in het wild uitsluitend op een paar honderd vierkante meter bewaakt gebied in Brazilië groeit. Jan mag de plant bezitten, maar als hij die in Brazilië zou verhandelen, riskeert hij boetes en zelfs celstraf.
De grote oude moederplant is inmiddels dood - te veel water - maar Jan heeft nog honderden stekjes weten te maken van jonger blad. “Voor de liefhebber.”
Soms groeien er wel vier of vijf bloemen op één blad. Grote, paars-roze kelken. “In Amerika betalen ze zo honderd euro voor een stek van twee blaadjes. In Brazilië 200 of 300 euro, maar dat zou illegaal zijn.”
Jan houdt zijn plantjes bewust klein. “Zodra ze te groot worden, haal ik er een stukje af en die zet ik dan op Ebay, Marktplaats of die Facebookgroepen, zo kunnen we onderling een hoop leuke plantjes uitwisselen.” Ze gaan naar China, Zuid-Europa, Zuid-Amerika, Afrika. Vaak per post met netjes ingevulde douaneformulieren.
Minder prikkels op Facebook
Een cactusstekje overleeft zonder problemen wekenlang droog in een envelop. Het blad wordt dun en grauw, maar zet het in water en het wordt vanzelf weer dik en groen. Nieuwe stekjes gaan altijd even in quarantaine voor ze een plekje in de kas krijgen.
Die Facebookgroepen zijn ideaal voor Jan. “Ik ben niet zo’n mensenmens. Prikkels zijn na de herseninfarcten heftig. Hier kan ik op mijn eigen manier en eigen tijd contact hebben met gelijkgestemden.”
De kas is aan de kleine kant voor twee personen. Als hij zich omdraait, stoot Jan een grotere cactus om. “Dat gebeurt weleens.” Cactussen kunnen gelukkig veel hebben. Van verwaarlozing gaan ze juist bloeien.
