Direct naar artikelinhoud

Julian Assange is uit op chaos en ontwrichting

Julian Assange arriveert in een politiebusje met getint glas bij de Londense rechtbank in december 2010, om zijn uitzetting naar Zweden aan te vechten. In 2012 vluchtte hij naar de Ecuadoriaanse ambassade in Londen, waar hij zich nog steeds schuilhoudt.

WikiLeaks-voorman Julian Assange gaf met onthullingen over de Democraten en de CIA de Amerikaanse president Trump een steun in de rug. 'Mensen moeten uit hun hoofd zetten dat Assange een linkse held is.'

Door linkse journalisten en mensenrechtenactivisten wordt WikiLeaks-hoofdredacteur Julian Assange vaak op het schild gehesen als een heldhaftige strijder voor meer transparantie en democratie.

Dat positieve beeld liep de laatste jaren al deuken op door een justitieel onderzoek in Zweden, waar hij wordt verdacht van aanranding van twee vrouwen. Ook kwamen pijnlijke verhalen naar buiten over zijn egocentrische, narcistische manier van werken. Maar recente WikiLeaks-onthullingen over de Amerikaanse politiek hebben de twijfels over Assange nog verder versterkt.

Want met zijn recente openbaarmaking van de cyberspionagemethoden van de CIA gaf Assange de Amerikaanse president Donald Trump duidelijk een steun in de rug in diens gevecht met de inlichtingendiensten. En toen hij vorig jaar tijdens de Amerikaanse verkiezingsstrijd gehackte e-mails van de Democratische partij publiceerde, bracht dat grote schade toe aan de campagne van Hillary Clinton.

Cypherpunks geloven niet dat wetten en regels mensen kunnen beschermen tegen machthebbers
Onderzoeker Jamie Bartlett

Agenda

Assange maakte er ook helemaal geen geheim van dat hij niks moest hebben van de Democratische presidentskandidate. 'Het ontbreekt Hillary aan oordeelsvermogen', schreef hij op de site van WikiLeaks. 'Zij zou de Verenigde Staten in eindeloze, stomme oorlogen storten die het terrorisme verspreiden. Ze moet zeker geen president worden van de VS.'

Dat roept de vraag op wat Assange met zijn onthullingen hoopt te bereiken. Wat drijft de controversiële hoofdredacteur van WikiLeaks? Welke agenda houdt hij er op na? Wat is zijn gedachtengoed?

Wie daarop zicht wil krijgen, moet zich verdiepen in de zogenoemde cypherpunk-beweging, die in de jaren negentig ontstaat in reactie op de opkomst van internet. Drijvende kracht en ideoloog van deze kleine, radicale beweging is de Californische zakenman Tim May.

Anders dan veel progressieve denkers in die tijd, die het elektronische tijdperk verwelkomen als een bevrijding, vrezen May en zijn cypherpunks dat de opmars van computernetwerken zal leiden tot ongebreidelde overheidsspionage en onderdrukking van burgers. De cypherpunks zijn ervan overtuigd dat mensen zich hiertegen alleen maar kunnen verzetten met zeer krachtige encryptie. Alleen zo kunnen burgers ontsnappen aan de almachtige overheid en alleen zo kunnen ze het repressieve staatssysteem ondermijnen.

"Cypherpunks geloven niet in democratie", zegt de Britse onderzoeker Jamie Bartlett, die zich in de beweging verdiepte. "Ze geloven niet dat wetten en regels mensen kunnen beschermen tegen machthebbers." Bartlett is directeur van Demos, een Britse denktank die onder meer sociale media analyseert, en publiceerde in 2014 het boek 'Dark net', over de geheimzinnige versleutelde onderwereld van internet. "Cypherpunks denken dat alleen de ijzeren wetten van de wiskunde burgers kunnen beschermen tegen machthebbers. Ze vestigen hun hoop op wiskunde in plaats van politiek."

Ruige discussies

Op de mailinglist van de cypherpunks, waar honderden mensen aan meedoen, borrelt het in die jaren van het politieke radicalisme. De meeste cypherpunks zijn fan van de bekende, libertarische roman 'Atlas Shrugged' van schrijfster Ayn Rand, waarin ondernemers in opstand komen tegen een collectivistische en repressieve overheid. De deelnemers aan de mailinglijst schrijven samen krachtige versleutelingssoftware. Ze dromen ook van een digitale munt, waarmee burgers kunnen ontsnappen aan de macht van centrale banken. En er worden allerlei wilde plannen bedacht om regeringen ten val te brengen

Ook de jonge Australische computerprogrammeur Julian Assange, die in zijn vaderland dan al een veroordeling voor computerhacking op zak heeft, neemt enthousiast deel aan de discussies en toont zich een radicale libertariër, die graag stennis schopt. "Assange was absoluut een cypherpunk", vertelt May over de telefoon vanuit zijn huis aan een strand in Californië. "Hij was onder verschillende namen actief op de lijst en postte ook politieke essays."

De discussies die via de mailinglijst worden gevoerd, verlopen vaak ruig. Als activiste Esther Dyson suggereert dat er misschien bepaalde grenzen moeten worden gesteld aan de anonimiteit op internet, reageert Assange woedend. Schrijvend onder zijn pseudoniem 'Proff' beschuldigt hij Dyson er van een marionet van de CIA te zijn. Hij verwijt haar 'een volstrekt gebrek aan een morele antenne'.

Julian minacht elke poging tot sociale vaardigheden
Auteur Andrew O'Hagan

In de jaren daarna trekt Assange de ultieme conclusie uit zijn ideeën en in 2006 begint hij de klokkenluiderssite WikiLeaks. Die moet het met krachtige encryptie voor burgers mogelijk maken om anoniem overheidsgeheimen te openbaren. 'Wij zijn van plan een nieuwe ster te plaatsen aan het firmament van de mens', schrijft hij aan zijn collega-cypherpunk John Young.

Een wereldwijde beroemdheid wordt Assange als hij in 2010 onder de titel 'Collateral Murder' een video online zet van een luchtaanval door Amerikaanse gevechtshelikopters in de Iraakse hoofdstad Bagdad, waarbij burgers omkomen. Er volgen meer onhullingen over burgerdoden in Irak en Afghanistan, over geheime drone-aanvallen en het afluisteren van hoge VN-functionarissen.

Voer voor psychologen

Assange geniet van alle aandacht, maar met de groeiende faam komt het vergrootglas ook op hemzelf te liggen en het beeld dat oprijst is voer voor psychologen. Want de WikiLeaks-hoofdredacteur blijkt een egoïstische persoonlijkheid, die nogal eens liegt, weinig tegenspraak dult, en met wie lastig valt samen te werken. 'Julian minacht elke poging tot sociale vaardigheden', schrijft de Schotse auteur Andrew O'Hagan, die hem als geplande ghostwriter maandenlang mag volgen, in de Londen Review of Books. 'Hij eet als een varken. Hij beent overal zo naar binnen zonder vrouwen voor te laten gaan. Hij praat door iedereen heen'.

De Zweedse justitie vraagt Groot-Brittannië om uitlevering van Assange voor de twee aanrandingszaken en de Verenigde Staten willen de WikiLeaks-hoofdredacteur berechten voor het openbaren van staatsgeheimen. In 2012 ziet Assange zich gedwongen onder te duiken in de Ecuadoriaanse ambassade in Londen, waar hij nog altijd zit. Maar ondanks al dit soort weerstand houdt de WikiLeaks-hoofdredacteur vast aan zijn oorspronkelijke revolutionaire ideeën.

Mensen moeten uit hun hoofd zetten dat Assange een linkse held is
Jamie Bartlett

Zo waarschuwt hij in 2012 in het boek 'Cypherpunks', dat hij samen schrijft met drie co-auteurs, dat internet 'een bedreiging is voor de menselijke beschaving'. Volgens Assange is de wereld door digitale surveillance hard bezig te ontaarden in een autocratische, collectivistische hel. Hij roept digitale rebellen op om via versleuteling en hacking terug te vechten en online bevrijde gebieden te creëren, 'vrij van staatstoezicht'.

Hoe het er aan toe moet gaan in deze bevrijde gebieden maakt de WikiLeaks-voorman niet duidelijk. Maar helder is wel dat Assange nog altijd een groot fan is van het gedachtengoed van Ayn Rand. "Mensen moeten uit hun hoofd zetten dat Assange een linkse held is", zegt onderzoeker Bartlett. "Hij heeft juist heel rechtse, extreem-libertarische ideeën." Volgens Bartlett is het ook helemaal niet zo gek dat Assange in de Amerikaanse verkiezingsstrijd Trump steunde. "Dat is precies wat je van een cypherpunk kunt verwachten. Want cypherpunks willen de staat ondermijnen. Ze willen chaos, ontwrichting en verwarring zaaien."

Vanuit de ambassade in Londen, waar hij nog altijd ondergedoken zit, weet Assange in 2016 de spanning in de Amerikaanse verkiezingsstrijd flink op te stoken. De Democratische partij verwijt hem dat hij slechts als doorgeefluik fungeert van Russische spionnen. De Russen zouden de computers van de Democraten hebben gehackt en de voor Clinton schadelijke mails aan WikiLeaks hebben gegeven.

Maar Assange ontkent daar iets van te weten. En voor veel van zijn oude strijdmakkers uit de cypherpunk-beweging groeit Assange met zijn nieuwste onthullingen alleen maar uit tot een nóg grotere held. De libertariërs genieten er van hoe de WikiLeaks-hoofdredacteur het Amerikaanse establishment op stang jaagt en de strijd aangaat met de door hen gehate veiligheidsdiensten.

Democratie is twee wolven en een geit, die stemmen over wat vanavond op het menu staat
Tim May

"Ik geloof dat we hier in de VS wel vijftien inlichtingendiensten hebben", zegt Tim May, de inmiddels bejaarde nestor van de cypherpunks. "De veiligheidsdiensten zijn hier veel te groot en te machtig geworden."

Dat Julian Assange met zijn onthullingen misschien ook het vertrouwen in de democratie ondermijnt, ziet May als pure winst. "Dat is een goede zaak, want democratie is een slecht systeem. Democratie is twee wolven en een geit, die stemmen over wat vanavond op het menu staat."