Met spectaculaire aanvallen op Russische doelen neemt Oekraïne het initiatief op de Krim

Codenaam voor de Oekraïense operatie was: ‘Krabbenval’. Het doel: de Russische militaire top op de Krim een zware slag toebrengen. In hoeverre dat is gelukt, moet nog duidelijk worden. Zeker is dat het hoofdkwartier van de Russische Zwarte Zee-vloot, in Sevastopol, vrijdag werd getroffen door zeker twee Oekraïense kruisraketten, juist op het moment dat daar een stafvergadering gaande was.

De aanval veroorzaakte een grote brand en het hoofdgebouw stortte deels in. Volgens Kyrylo Boedanov, hoofd van de Oekraïense geheime dienst, zouden ten minste negen hoge officieren zijn omgekomen. Twee Russische generaals zouden zwaar gewond zijn geraakt, onder wie driesterrengeneraal Aleksander Romantsjoek, de Russische bevelhebber aan het front in de sector Zaporizja, waar nu de zwaarste gevechten plaatsvinden.

Volgens eveneens onbevestigde berichten zou vice-admiraal Viktor Sokolov, commandant van de Russische Zwarte Zee-vloot, de aanval niet hebben overleefd. Rusland had zondagavond nog niet gereageerd op de berichten.

Volgens Rob Lee, militair Rusland-expert, lijkt het hoe dan ook „meer dan een poging om het marine-hoofdkwartier te treffen” en is eerder sprake van een bredere aanval op de Russische bevelvoering, schreef hij op X, voorheen Twitter.

De aanval, vermoedelijk met Britse Storm Shadow-kruisraketten (of de vergelijkbare Franse Scalp-raket) toont hoezeer Oekraïne op de Krim, diep achter het front in de landoorlog, nu voluit het initiatief heeft genomen, met complexe aanvallen op Russische commandocentra en andere installaties.

Vorige week werd al een reserve-hoofdkwartier van de Russische marine, meer landinwaarts, door kruisraketten deels verwoest. En op 13 september verloor Rusland een onderzeeboot en een landingsschip toen het droogdok in Sevastopol waarin ze voor reparatie lagen, eveneens door Oekraïense raketten werd getroffen.

De aanvallen, deel van een reeks complexe operaties op de Krim, die half augustus begon, hebben een wijder doel dan alleen het verlammen van de Russische Zwarte Zee-vloot. Oekraïne ondergraaft zo stelselmatig de Russische verdediging van het schiereiland als geheel en daarmee de logistieke aanvoerlijnen naar de Russische zijde van het front, die mede door de Zwarte Zee-vloot worden onderhouden.

Frontdoorbraak

Oekraïne viel de afgelopen week eveneens twee Russische militaire vliegvelden aan, Saki en Belbek, beide aan de westkust van de Krim. Daar zijn onder meer Russische vliegtuigen gestationeerd voor grondaanvallen en voor de luchtverdediging.

Zo dienen de luchtaanvallen op de Krim ‘via de achterdeur’ het Oekraïense tegenoffensief dat tot doel heeft het door Rusland in 2014 bezette schiereiland te bevrijden.

Juist vrijdag werd daar grote vooruitgang geboekt, toen Oekraïne bij Verbove, in de regio Zaporizja, definitief door een Russische verdedigingslinie wist te breken. Volgens het Institute for the Study of War (ISW), de Amerikaanse denktank die de oorlogshandelingen nauwgezet boekstaaft, is het „een belangrijk teken van vooruitgang” voor de Oekraïners. Of Oekraïne erin slaagt de doorbraak verder te vergroten, moet de komende dagen blijken.

Het ‘degraderen’ van de Russische luchtverdediging is een kerndoel van de Oekraïense aanvallen op de Krim. De afgelopen weken zouden daar onder meer twee van de vier Russische S-400-batterijen zijn vernietigd. De S-400 is het modernste Russische luchtverdedigingssysteem en zeer kostbaar. Zonder de S-400, die geacht werd luchtdoelen op grote afstand te kunnen vernietigen, ontstaan er gaten in de dekking.

Stealth-raketten

Daarnaast heeft Oekraïne onlangs een aantal radarinstallaties uitgeschakeld, die speciaal waren gericht tegen zowel laagvliegende doelen als doelen met zogeheten stealth-eigenschappen, waaronder de door de Britten geleverde Storm Shadow-kruisraket en de – nagenoeg identieke – Franse Scalp, die moeilijker voor radar zijn te detecteren.

„Los van de luchtdoelbatterijen verliest Rusland cruciale radarsystemen”, zei Can Kasapoglu, defensie-expert bij The Hudson Institute, een Amerikaanse veiligheidsdenktank, woensdag tegen The Kyiv Independent. „Dat zijn kostbare systemen die moeilijk zijn te vervangen. Oekraïne haalt met deze doelwitten de krenten uit de pap.”

Oekraïense kruisraketten worden afgevuurd vanuit de lucht door aangepaste Soechoj Su-24 Fencer-jachtbommenwerpers, die er elk twee kunnen vervoeren. Het is essentieel voor Oekraïne dat de Su-24’s buiten bereik van de luchtafweer blijven.

Kat-en-muisspel

De recente aanvallen laten zien hoe Oekraïne een kat-en-muisspel met de Russische luchtverdediging speelt. Aanvallen worden opgebouwd in verschillende golven, waarbij timing en misleiding van groot belang zijn. Een Oekraïense inlichtingenbron vertelde, eveneens in The Kyiv Independent, dat een aanval kan beginnen met ‘gewone’ raketten of drones, die de Russen dwingen hun doelzoekradars aan te zetten. Die radars worden vervolgens aangevallen met raketten van het type HARM (High-speed Anti-Radiation Missile), die zich richt op de bron van het radarsignaal. Als de radars zijn uitgeschakeld, stuurt Oekraïne Storm Shadows door het ontstane gat in de luchtverdediging.

Aangenomen wordt dat Oekraïne bij zijn aanvallen op de Krim en over de Russische grens ook gebruikt maakt van een langeafstandsraket van eigen makelij: een aangepaste variant van de Neptune, waarmee het vorig jaar de kruiser Moskva, vlaggenschip van de Zwarte Zee-vloot, tot zinken bracht.

Atacms-levering

De Neptune is mede ontwikkeld omdat westerse bondgenoten restricties hebben bedongen bij de inzet van hun wapens tegen doelen in Rusland. De VS weigerden tot nu toe de levering van langeafstandsraketten van het type Atacms, uit vrees voor (nucleaire) escalatie van het conflict. Volgens Amerikaanse media zou president Biden intussen echter hebben besloten Oekraïne „de komende weken een klein aantal” Atacms te leveren. Volgens tv-zender NBC en The Wall Street Journal zou Biden dat tegen Zelensky hebben gezegd tijdens diens bezoek aan het Witte Huis, afgelopen week.

De Atacms hebben, afhankelijk van het type, een maximum bereik van driehonderd kilometer, zo’n vijftig kilometer meer dan de Storm Shadow, en worden afgeschoten vanuit een mobiele lanceerinstallatie (die ook Himars-raketten kan afvuren) in plaats van door een kwetsbaar vliegtuig. Dat stelt Oekraïne in staat om van relatief veilige afstand strategische doelwitten aan te vallen. Om welke versie van de Atacms het zou gaan, is onbekend. Gespeculeerd wordt dat de springlading uit clustermunitie bestaat.

Er is ook speculatie dat Bidens toezegging tevens tot doel heeft Duitsland over de streep te trekken om zijn Taurus-raketten aan Kyiv te leveren. Dat gebeurde eerder met Duitse Leopard-tanks, nadat Amerika had beloofd een klein aantal van zijn Abrams-tanks aan Oekraïne te leveren.

Update: Enkele passages van dit artikel zijn op 24 september 2023 geactualiseerd.

Correctie (23 september 2023): In een eerdere versie was het verschil in bereik tussen de Atacms-raket en de Storm Shadow te groot voorgesteld. Dat is hierboven aangepast.