CORONACRISIS
Turks-Rotterdamse ondernemers in de schulden, Aydin wordt elke ochtend wakker met aanmaningen
16 september 2023, 12:10 • 7 minuten leestijd
De Turkse supermarkt van Aydin Köse in Crooswijk dreigt na 17 jaar kopje onder te gaan. Door de coronacrisis stapelden de schulden en achterstanden zich op. Aydin is wanhopig, maar kan en wil niet stoppen. En hij is niet de enige. Er zijn zorgen over een groep Turks-Nederlandse ondernemers met schulden. Ze praten niet over hun financiële problemen en lossen die liever binnen de eigen gemeenschap op.
Glanzende aubergines, tomaten en komkommers liggen in kleurrijke stapels uitgestald in supermarkt Ali Baba aan de Crooswijkseweg. Rond een uur of tien ‘s ochtends is eigenaar Aydin Köse (52) klaar met het bijvullen van de schappen.
De afdeling groente en fruit is goed gevuld, net als de koeling met vlees. Maar hoe verder naar achteren, hoe leger de schappen. Het gaat niet goed met de supermarkt. Aydin loopt twee maanden achter met de huur, heeft schulden bij leveranciers, moet nog een deel coronasteun terugbetalen en klanten blijven weg.
In het keukentje achterin de zaak wrijft Aydin regelmatig vermoeid in zijn gezicht. Hij vertelt over zijn slapeloze nachten en het machteloze gevoel. De telefoon gaat een paar keer af. “Het gaat meestal over een betalingsachterstand, dus ik neem liever niet op”, grapt hij.
Alleen essentiële boodschappen
Tot corona had Aydin nooit schulden of aanmaningen. Klanten stonden al om 08:00 uur voor de winkel te wachten. Nu zit hij na de bevoorrading te wachten op klanten. Pas vanaf een uur of drie ‘s middags gaat het een beetje lopen. Moeders die hun kinderen van school halen komen wat essentiële boodschappen doen, ze hebben maar weinig te besteden. “Tomaten, aardappelen, uien, eieren, kip en olie. Maar artisjok of een andere groentesoort kunnen ze wel overslaan.”
De mensen die luxere producten kunnen betalen, komen niet meer. “Ik kan de schappen niet meer vullen, daarom gaan ze ergens anders heen.” Een kleinere ruimte met minder huur is een optie, maar Aydin zit vast aan een huurcontract en minder vierkante meter betekent ook minder producten en dus minder omzet. Prijzen van zijn producten verhogen kan hij niet. “Dan zijn de klanten weg.”
Een paar uur slaap
Voorheen maakten Aydin en zijn vrouw thuis na het werk altijd uitgebreid eten. Seçil de gerechten, Aydin de salade. Nu eten ze ‘s avonds nog snel iets in de winkel en nemen zonder elkaar aan te kijken de moeizame dag door. Wat kunnen we morgen misschien beter doen? "Het makkelijkste is de handdoek in de ring gooien, maar ik heb dit werk al dertig jaar gedaan man, met plezier en profijt.”
‘s Nachts liggen ze wakker, met hulp van een pilletje slapen ze een paar uurtjes. Om 05:00 uur staat Aydin alweer op. Als hij dan op zijn telefoon kijkt, ziet hij notificaties van mails met betalingsaanmaningen en openstaande nota’s van leveranciers. “Ik ben mijn hoop niet kwijt, maar iedere avond gaat het honderd keer in mijn hoofd: stop ermee.”
Aydin onderneemt al sinds 1987 en maakte meerdere crises mee. 2011, 2007, maar niets was zo erg als de coronacrisis. Alle regelingen ten spijt, stapelen de achterstanden zich op. Zelfs bij zijn administrateur heeft hij een betalingsachterstand.
“Mijn gevoel is: hoe eerder ik stop, hoe minder ellende ik aantrek. Maar dat is geen optie. Ik heb motivatie, kennis, en klanten die op mij rekenen.”
'Joh, komt wel goed'
Voor zijn winkel van 300 m2 betaalt Aydin 5000 euro huur inclusief btw per maand. Daarbij komen de energiekosten, personeelskosten en stijgende inkoopkosten. Hij is al van zeven man personeel terug naar twee, maar zijn omzet blijft dalen. Van 30.000 euro in de week ging het naar 10.000 of 9.000 euro in de week. Zijn bankkrediet, het geld dat hij van de bank mag lenen, is van 100.000 euro al gehalveerd.
Als ik faillissement aanvraag, ben ik in drie jaar kwijt wat ik in dertig jaar heb opgebouwd. Waar heb ik het dan allemaal voor gedaan?
Iedereen in de zakelijke omgeving van Aydin zit in hetzelfde schuitje. “Als ik erover wil praten, zeggen ze: ‘joh, komt wel goed. Morgen wordt het beter.’ Maar mijn gevoel is dat het morgen niet beter wordt.”
Binnen de Turkse gemeenschap lenen ondernemers regelmatig geld van familie, vaak zonder duidelijke afspraken. Ook Aydin leent weleens van familie. “Dat is een extra gewicht op je schouders. Je hebt iets waar te maken. Het kan je zoon zijn, je vader zijn, je broer, je vriend. Maar al die problemen gaan dan ook je relaties beschadigen. En dat doet mij heel erg pijn, want ook die mensen hebben het moeilijk."
Sinds de coronacrisis hebben veel – met name kleine – ondernemers als winkeliers en horeca-ondernemers het zwaar. Ondernemersverenigingen met contacten in de Turks-Nederlandse gemeenschap maken zich extra zorgen om mkb'ers met een Turkse achtergrond. Die lopen tegen dezelfde problemen aan als alle ondernemers in zwaar weer. Harde cijfers zijn er niet en daarom kunnen we niet aannemen dat Turks-Nederlandse ondernemers meer schulden hebben dan anderen. Wel zorgen schaamte en onofficiele familieleningen ervoor dat deze groep eerder onder de radar blijft. Dat beeld wordt bevestigd door gesprekken met Turks-Nederlandse ondernemers, die de problemen herkennen bij zichzelf en in hun zakelijke omgeving.
Vroeger had Aydin in Kralingen een van de grootste supermarkten van Rotterdam, een ruimte van 3000 m2. Aydin is derde generatie Turkse-Nederlander. Zijn drie zoons hebben hun eigen carrière. Aydin is trots op ze, maar had het liefst dat hij de supermarkt samen met zijn zoons kon runnen. Nu is hij alleen met zijn vrouw.
Parallelle gemeenschappen
Aydin is niet de enige Turks-Nederlandse ondernemer in zwaar weer. Wel een van de weinigen die de schaamte voorbij is en er open over wil praten. Er zijn zo’n 20.000 ondernemers met een Turkse achtergrond in Nederland, een kwart in de regio Rotterdam. Volgens Ethem Emre, letseljurist, voorzitter van Stichting KvK Nederland-Turkije en zelf ook van Turkse komaf, kampen veel van hen met extra problemen waar niet alle ondernemers last van hebben.
De integratie gaat volgens Emre de verkeerde kant op en zijn zorgen zijn groot. "Ze mengen niet goed met Nederlandse ondernemers, er zijn hele straten met bijna alleen maar Turks-Nederlandse winkeltjes, zoals aan de Crooswijksestraat, de Dordtselaan of de Beijerlandselaan op Zuid.”
Hij noemt het parallelle gemeenschappen. “Bij MKB Rijnmond voelen ze zich niet thuis, ze kennen veel schaamte, krijgen minder makkelijk geld van de bank, voelen zich tekort gedaan in Nederland en lossen problemen daarom liefst binnen de eigen gemeenschap op. Kinderen studeren en nemen de winkel niet meer over."
Sinds vorig jaar herfst moeten belastingen die vanwege de coronacrisis als steun werden uitgesteld alsnog worden betaald. De zorg is dat bovengemiddeld veel Turks-Nederlandse ondernemers dat niet terug kunnen betalen. Het gaat naar schatting om schulden van tussen de 5.000 en 35.000 euro. Vanaf 1 september dit jaar worden dwangbevelen bezorgd.
Vaak wel een oplossing
Daarom gaat Stichting KvK Nederland-Turkije samenwerken met het Instituut voor Midden- en Kleinbedrijf. Ze willen samen de deuren langs om deze ondernemers op te zoeken, hun problemen in kaart te brengen en hulp te bieden. Bijvoorbeeld door een levensvatbaarheidsonderzoek en een plan om de schulden weg te werken. Volgens Michiel Hordijk van het IMK is er vaak gewoon een oplossing. “Linksom of rechtsom. Je kunt bijvoorbeeld kwijtschelding van een belastingschuld vragen, of uitstel.” Het IMK heeft daarvoor een speciaal ‘zwaar weer-programma'.
Samen gaan IMK en Stichting KvK Nederland-Turkije voorlichting geven, workshops en gewoon de deuren langs. De drempel moet omlaag om over financiële zorgen te praten. Dat gaat zonder subsidie en de hulp is niet gratis, het gaat om zakelijk advies. Een doel van de samenwerking is ook om ondernemers meer bij elkaar te brengen en in gesprek te gaan over bedrijfsproblemen.
Geen andere keuze dan doorgaan
Het liefst blijft Aydin Köse tot zijn pensioen in zijn supermarkt werken, hij moet nog zo’n 15 jaar. “Maar als de rozen niet gaan bloeien, bestaat Ali Baba bij jouw volgende bezoek misschien niet meer. Ik heb altijd volgehouden, maar als het vertrouwen weg is, doe ik het geen dag langer.”
Toch is opgeven nu nog geen optie. “Moet ik de facturen open laten staan bij leveranciers die mij jarenlang hebben gesteund? Familieleningen… pff, die kan ik al helemaal niet aan de kant zetten. Ik heb eerlijk gezegd geen andere keuze dan doorgaan.”
De enige hoop is dat de overheid ingrijpt, dat de economie gestimuleerd wordt, zegt Aydin. “Anders ben ik in drie jaar kwijt wat ik in dertig jaar heb opgebouwd. Waar heb ik het dan allemaal voor gedaan?”
