‘Jusqu’ici tout va bien’ – in Frankrijk dreigt fictie ingehaald te worden door de werkelijkheid

Je hoeft geen Frankrijk-kenner te zijn om de desintegratie van een deel van de Franse maatschappij in slow motion te kunnen volgen. De geweldsexplosie na het doodschieten van de 17-jarige Nahel Merzouk door een agent in Nanterre had je kunnen zien aankomen; de Franse cinema wijst de weg.

In de Franse dramafilm La Haine uit 1995 volgen we een dag uit het leven van drie jongens uit de banlieue bij Parijs na een nacht rellen, naar aanleiding van een neergeschoten Arabische jongen door de politie. Regisseur Mathieu Kassovitz maakt de spanning tussen jonge buurtbewoners en de politie voelbaar, en laat zien waar de haat tegen het gezag vandaan komt. ‘Een verhaal over een maatschappij in vrije val die zichzelf onderweg geruststelt: jusqu’ici tout va bien’ – tot nu toe gaat het goed.

La Haine werd profetisch genoemd toen tien jaar later grootschalige rellen uitbraken in Frankrijk, nadat de twee tieners Zyed Benna en Bouna Traoré na een politieachtervolging in een Parijse buitenwijk zich verstopten in een transformatorhuisje en geëlektrocuteerd werden. Deze rellen hielden wekenlang aan, mede aangewakkerd door toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Nicolas Sarkozy, die de voorsteden „met een Kärcher” wilde opschonen.

Fast forward naar 2019, de film Les Misérables van regisseur Ladj Ly. Weer gesitueerd in een banlieue, maar dan vanuit het perspectief van drie agenten die zich staande moeten houden tussen allerlei groepen, van West-Afrikaanse sjacheraars tot opgefokte zigeuners en islamitische fundamentalisten. Wanneer een jongen door een rubberkogel wordt geraakt, per ongeluk afgeschoten door een agent, en door een drone-camera wordt gefilmd, volgt er een paniekerige race tegen de klok om te voorkomen dat de beelden uitlekken. (Opvallend: de fundamentalisten zijn juist degenen die de rellerige jongeren enigszins in toom kunnen houden).

Lees ook ‘Voor ‘Les Misérables’ hoefde ik niets te verzinnen’

De agenten komen in de film met de schrik vrij, want de beelden van het politiegeweld worden uiteindelijk niet geopenbaard. Wat de gevolgen hadden kunnen zijn als dat wel was gebeurd, hebben we de afgelopen week gezien toen de dood van Nahel gefilmd én verspreid werd. Hoeveel Nahels zijn door politiegeweld om het leven gekomen en zijn in de vergetelheid geraakt alleen omdat zij níét op beeld zijn vastgelegd?

Een dystopisch vooruitzicht zien we in Athena (2022), het scenario geschreven door Ladj Ly. Ook hier een Noord-Afrikaanse tiener die omkomt door (ogenschijnlijk) politiegeweld. De (fictieve) banlieue Athena verandert in een betonnen fort, met tientallen jongeren in trainingspakken, bewapend met zwaar vuurwerk en molotovcocktails tegenover de oproerpolitie. Een prelude op een burgeroorlog.

Daar is nu geen sprake van, maar de beelden van jongeren als ongeleide projectielen en politievakbonden die spreken van een „strijd tegen ongedierte” tonen aan dat fictie ingehaald dreigt te worden door de werkelijkheid. Een werkelijkheid die niet verfilmd zal worden, maar gefilmd. En wij zitten vooraan.

Correctie (6 juli): In een eerdere versie stond abusievelijk dat de film Athena geregisseerd werd door Ladj Ly. Romain Gavras was de regisseur; Ladj Ly was de scenarioschrijver. Dat is hierboven aangepast.