Druk op koning om excuses bij herdenking slavernij groot: ‘Anders volgt een woede-explosie’

De verwachtingen zijn torenhoog bij de nazaten van tot slaaf gemaakten. De koning is daar zelf debet aan door gesprekken met belangenorganisaties op zijn woonpaleis Huis ten Bosch. ,,Als hij op 1 juli geen excuses aanbiedt, volgt er een woede-explosie’’, zegt een van de aanwezigen. ,,Dan gaan er velen huilend weg van de Keti Koti-viering in Amsterdam waar de koning dan is. Dan zal hij splijten in plaats van verbinden.’’

Excuses van de koning en Keti Koti bestempelen als nationale feestdag zijn voor de Surinaamse en Caribische gemeenschap belangrijk voor erkenning van het slavernijverleden. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 1500 mensen in die gemeenschap.

Premier Mark Rutte bood afgelopen december excuses aan voor de rol van de Nederlandse staat in de Trans-Atlantische slavenhandel. Bijna zes op de tien ondervraagden is positief over de ‘geloofwaardige’ en ‘indrukwekkende’ toespraak van Rutte.

Toch houdt 31 procent daar een nare bijsmaak aan over. Er zijn veel vragen over wat Rutte bedoelde met zijn opmerking dat de excuses ‘geen punt, maar een komma’ zijn. Ook de roerige aanloop en de timing krijgen kritiek.

Willem-Alexander verwees publiekelijk al naar de excuses van Rutte namens de hele regering, dus ook namens de koning. Voor de meeste ondervraagden (62 procent) bieden de woorden van Rutte en een herdenkingsjaar onvoldoende erkenning.

Zeventig procent van de ondervraagden wil ook koninklijke excuses. Ze wijzen erop dat het koningshuis een belangrijk aandeel had in de slavenhandel en zich daarmee heeft verrijkt. Bovendien verwijzen ze naar de excuses van de koning aan Indonesië voor het Nederlandse geweld tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.

Als de koning tijdens Keti Koti ook excuses maakt, zou dat feitelijk een herhaling van zetten zijn. Hij zou daarmee ook vooruitlopen op een onderzoek naar de rol van de Oranjes in de koloniale geschiedenis. ,,Maar voor de groepen die wij spraken, zijn excuses van de koning niet zomaar een welkom extraatje’’, zegt Jeroen Kester, onderzoeker van EenVandaag. ,,Het betekent écht iets. Zijn voorouders zijn waarschijnlijk betrokken bij het slavernijverleden. Dat maakt het al veel persoonlijker dan Ruttes toespraak.’’

In de paleisgesprekken werd Willem-Alexander uitbundig gecomplimenteerd voor zijn woorden over de slavernij in de kerstboodschap. Hij noemde het ‘misdaden tegen de menselijkheid’. ,,Meerderen deden een beroep op hem excuses te maken’’, zegt een van de betrokkenen. ,,Ik heb gevoeld dat hij zich daarop voorbereidt.’’

In de hoogste ambtelijke kringen is men zich bewust dat de koning hier op eieren moet lopen. Hij zal zich moeten verhouden tot de tekst van premier Rutte. ,,Iedereen wil dat hij het zegt op 1 juli 2023’’, zegt een hoge ambtenaar. ,,Het kabinet heeft het goed gevonden dat hij er is en gaat spreken. Hij gaat dan niet zeggen: ‘Fijne viering jongens, dag!’’’

In het onderzoek van EenVandaag vindt driekwart van de ondervraagden ook dat Keti Koti een nationale vrije dag moet worden. ,,Als je de hele samenleving meer bewust wil maken van deze bladzijde in de geschiedenis, moet je ook iedereen in Nederland de kans geven hierbij stil te staan, horen wij terug’’, zegt onderzoeker Kester van EenVandaag. ,,Dit, en excuses van de koning, zijn de belangrijkste volgende stappen naar erkenning.’’

Sommige ondervraagden vinden dat ‘witte’ Nederlanders van nu het slavernijverleden niet kennen of erkennen. Tegelijk houdt 72 procent hen niet verantwoordelijk voor het slavernijverleden.