Water is al eeuwenlang een wapen om de vijand op afstand te houden. Door land bewust onder water te zetten, wordt een natuurlijke hindernis gemaakt. Het gebeurt nu in Oekraïne, en Nederland heeft er ook veel ervaring mee, tot aan de Koude Oorlog aan toe.
Als zonnekoning Lodewijk XIV in 1672 Nederland wil veroveren, wordt een plan bedacht om de Fransen tegen te houden. Weilanden en polders van het huidige IJsselmeer tot aan de Biesbosch worden onder water gezet. De Hollandse Waterlinie is een feit en de Fransen weten zich geen raad: het water staat ongeveer een halve meter hoog en ze kunnen niet verder.
Dijken doorsteken
"Water is een lastige hindernis. Als leger in de aanval ben je er niet blij mee", zegt Jan Hoffenaar, hoogleraar militaire geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. "Door bewust rivieren te verbreden en land onder water te zetten, kan het verdedigende leger de vijand tegenhouden."
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, honderd jaar eerder, werden al dijken doorgestoken. Dit keer werd water gebruikt om de Spanjaarden te verjagen. In Leiden vieren ze dit succes uit 1574 – het Leids ontzet – nog elk jaar.
Tegen het Rode gevaar
Ook in de Tweede Wereldoorlog werden grote stukken land onder water gezet. Daarna, in de tijd van de Koude Oorlog, is in het diepste geheim gebouwd aan de IJssellinie. "Het water uit de Rijn en de Waal kon bij Arnhem en Nijmegen worden tegengehouden en richting de IJssel worden gestuurd – met het doel het gebied daar te laten overstromen als de Russen zouden komen", zegt Hoffenaar.
Met de komst van de vliegtuigen zijn waterlinies minder belangrijk geworden, maar nutteloos zijn ze niet. Hoffenaar: "Voor een inname moet het gros van de troepen toch over land, dan blijft water lastig."
Beproefde tactiek
Inundatie, een ander woord voor het opzettelijk onder water laten lopen van gebied, is in Nederland relatief eenvoudig. Het water stroomt makkelijk doordat we onder zeeniveau zitten, vertelt de militair historicus.
Ook nu, in de oorlog in Oekraïne, wordt het toegepast. Oekraïne heeft vorig jaar zelf een gecontroleerd gebied onder water gezet. Het doel was om de opmars van Russische tanks richting hoofdstad Kyiv te verhinderen.
Nu is er verwoestende overstroming na de damdoorbraak in de Dnjepr. De precieze toedracht staat niet vast, maar waarschijnlijk gaat het om een doelbewuste actie (zie kader hieronder).
Damdoorbraak: ‘Russen hebben meeste te winnen'
Mogelijk wordt pas na de oorlog de precieze oorzaak duidelijk van de damdoorbraak, maar experts wijzen erop dat het opblazen van binnenuit het waarschijnlijkste scenario is. Het zijn de Russen die toegang hebben tot de dam.
Zou je de dam van een afstand beschieten, dan zou dat schade veroorzaken, maar niet genoeg om een deel te laten bezwijken. Een andere mogelijkheid die genoemd wordt, is een ongeluk, onder meer veroorzaakt door gebrekkig onderhoud in combinatie met een hoog waterpeil. Maar ook die mogelijkheid wordt door experts klein geacht. Bovendien hoorden omwonenden vlak voor het bezwijken van de dam een enorme explosie.
Volgens Peter Wijninga, defensiespecialist van het Haags Centrum voor Strategische Studies, heeft Rusland het meest te winnen bij de damdoorbraak. "Het Oekraïense leger kan via Cherson niet langer de Dnjepr oversteken. Dat biedt ruimte voor Rusland om troepen te verplaatsen naar andere plekken aan het front. Daar kunnen ze worden ingezet om de verdedigingslinies extra te verstevigen."
Meer plekken
De verwoesting van de stuwdam heeft een enorme impact op mens en milieu. Volgens defensie-expert Wijninga is het niet uit te sluiten dat we vaker dambreuken gaan zien in deze oorlog.
"Je moet niet vergeten dat de Dnjepr zes stuwdammen en stuwmeren telt. Ook op andere plekken is er voldoende gelegenheid om de boel onder water te zetten. Met mogelijk ook grote consequenties voor de stroomvoorziening in het land."
Doelwit in Tweede Wereldoorlog
Zo ligt bij de stad Zaporizja een waterkrachtcentrale. Deze dam in de Dnjepr is al eens eerder opgeblazen en hij ligt niet ver van de dinsdag verwoeste Kachovkadam. Het was de Sovjet-Unie die in 1941, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, zijn relatief nieuwe centrale vernietigde. Destijds met het doel om het oprukkende leger van Nazi-Duitsland tegen te houden.
De stad Zaporizja is op dit moment in handen van Oekraïne, maar ligt niet ver van het front. Voor veel inwoners zou een herhaling van de geschiedenis desastreus zijn.
