De klimaatcrisis is ook een gezondheidscrisis, zo wordt wel gezegd. Menselijke gezondheid wordt steeds meer bedreigd door klimaatverandering, vervuiling en verlies aan biodiversiteit. En al vangen de arme landen de hardste klappen op, Nederland is niet immuun voor deze problemen.
In een vandaag uitgekomen rapport over 'Planetaire Gezondheid' noemt de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering zelfs ‘potentieel desastreus’. Waar moeten we dan zoal aan denken? Drie aspecten:
1. Infectieziekten
Door de hogere temperaturen voelen steeds meer ziekteverwekkers, voor wie ons land voorheen te koud was, zich hier thuis. "Een paar jaar geleden vond in Nederland bijvoorbeeld voor het eerst een uitbraak van het westnijlvirus plaats, die in verband wordt gebracht met klimaatverandering", zegt co-auteur van het rapport Johan Mackenbach van de Erasmus Universiteit. Het westnijlvirus wordt overgebracht door muggen.
"En in Zuid-Europa rukken knokkelkoorts en chikungunya op. De vrees is dat deze ziektes zich verder noordwaarts uitbreiden als klimaatverandering zo doorgaat. En door vakanties kunnen Nederlanders er ook nu al makkelijk mee in aanraking komen."
Door de zachte winters zijn er ook steeds meer teken in Nederland. "Maar door de toegenomen populariteit van wandelen in de natuur komen we er ook vaker mee in aanraking", voegt Mackenbach toe. Hij wil maar zeggen: er spelen vaak meerdere factoren een rol.
Dat beaamt ook Arnold van Vliet, ecoloog aan de Wageningen Universiteit. “Het risico van infectieziekten, maar ook plaaginsecten wordt beïnvloed door een combinatie van klimaatverandering, biodiversiteit, en gedrag”, zegt hij. “Zo voelt de eikenprocessierups zich hier beter thuis door de hogere temperaturen. Maar we hebben het ook wel heel makkelijk voor ze gemaakt door lanen vol te planten met eikenbomen. Daardoor hebben ze nu het hele jaar door voedsel. Aan de andere kant zijn er juist steeds minder natuurlijke vijanden voor de rupsen, zoals vogels en insecten. Een goed werkend ecosysteem is nodig om ziekteverspreiders in toom te houden.”
2. Meer hittegolven, minder koudegolven
Hitte kan dodelijk zijn. Tijdens en net na een hittegolf sterven er meer mensen dan normaal. Ook in Nederland betekent dat al gauw honderden extra sterfgevallen. Veel andere gezondheidsproblemen worden ook door hogere temperaturen versterkt, van ademhalingsproblemen en allergische reacties tot slapeloze nachten.
Maar de andere kant van dat hitte-verhaal is dat er minder extreme kou voorkomt, en daarmee ook minder koude-gerelateerde sterfte. “Het hangt van de breedtegraad af welk effect domineert”, zegt Mackenbach over sterfte door hitte en door kou. “Later deze eeuw kan in Nederland de balans omslaan: dan gaat hittesterfte de koudesterfte overstijgen. Scenario’s voor de wereld als geheel zijn al snel ongunstig.”
Andere vormen van extreem weer kunnen ook gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, al is dat vaak op een indirecte manier. Zo kan droogte de voedselvoorziening in gevaar brengen. Stilstaand water na een overstroming kan een bron van overdraagbare ziektes vormen, naast de directe bedreiging voor huis en haard.
3. De hardste klappen vallen in het mondiale zuiden
De gezondheidsrisico’s zijn het grootst in arme delen van de wereld, en binnen landen zullen vooral armere mensen getroffen worden. Zij hebben nu eenmaal vaak minder mogelijkheden om zich te beschermen. Daarnaast kennen veel armere landen al een warm klimaat. Meer hitte leidt dan al snel tot grote problemen.
Bij voortzetting van het huidige beleid zullen aan het eind van deze eeuw meer dan 2 miljard mensen in een klimaat leven waarin de jaargemiddelde temperatuur – dus inclusief de nachten- boven de 29 graden ligt, zo concludeerde een recent onderzoek. Historisch gezien leven er nauwelijks mensen boven die grens. De leefbaarheid is dan een stuk minder vanzelfsprekend.
Dat gaat ook ons aan, zo stelt het KNAW rapport. "Wij zijn verantwoordelijk voor het probleem en dus ook voor de consequenties, met alle gezondheidseffecten van dien", licht Mackenbach toe. De problemen blijven ook niet beperkt tot die plekken. Als de voedselvoorziening onder druk komt te staan, kan dat de kans op conflict en grootschalige migratie vergroten.
En wat te denken van een nieuwe pandemie? Het risico daarop wordt groter door bijvoorbeeld ontbossing, want dat leidt tot meer contact tussen mensen en ziekteverwekkers die zich schuil houden in wilde dieren. Dat komt nog eens bovenop de effecten die ontbossing heeft op biodiversiteit en klimaatverandering.
Wetenschappers: spreekt u uit!
De KNAW roept wetenschappers en gezondheidsprofessionals op om zich uit te spreken over de risico’s van mondiale milieuveranderingen en om effectieve maatregelen te bepleiten. Mackenbach: “Het zijn zulke urgente problemen dat wetenschappers inclusief de KNAW zich daarin actief moeten opstellen. In ieder geval door het verstrekken van de wetenschappelijke kennis over zowel het probleem als over de mogelijke oplossingen.”
