Waarom het beter is de armen van de wereld gewoon contant geld te geven

De gedachte heeft de schoonheid van de eenvoud: geef de echte armen (zij die minder dan 1,25 dollar per dag verdienen) een kleine uitkering, een of andere toeslag of gewoon een kleine gift en er bestaat een gerede kans dat ze zich uit de armoede bevrijden. Dat zou weleens beter kunnen werken dan al die ingewikkelde hulpprojecten met al hun onhaalbare doelstellingen, dubieuze evaluaties en dure bureaucratieën.

In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, en ook bij de Wereldbank en VN-organisaties, is dit hét populaire onderwerp in de sfeer van ontwikkelingshulp; in Nederland hoor je er weinig over. Minister Ploumen gooit het in haar nota 'Wat de wereld verdient' op handel en bedrijfsleven. De 'blijvende solidariteit met de allerarmsten' krijgt gestalte in steun aan 'investeringen' in nuttige zaken als veilig water en vrouwenrechten.

Maar vaak hebben de armen geen geld om gebruik te maken van voorzieningen.

Zelfgemaakte filmpjes
De Britse regering heeft het middel van het direct geven van kleine geldbedragen aan individuen of gezinnen wel ontdekt. Er is zelfs een enthousiasmerende website voor opgezet, transformingcashtransfers.org, met verbazingwekkende resultaten en zelfgemaakte filmpjes van armen uit vijf landen die vertellen hoe de gift hun net dat duwtje in de rug gaf om voor zichzelf te kunnen zorgen.

Mukulu Kimoyo (13) woont in een Keniaans dorpje. Ze woont in een hut met haar moeder, broer en zusje, vertelt ze in haar filmpje. Ze krijgt een kleine uitkering. Haar moeder kon zo golfplaat kopen, zodat het dak niet meer lekt. 'Vroeger had ik kapotte kleren en geen schoenen. Nu heb ik pennen, kleren en schoenen om naar school te lopen. Zonder uitkering zou ik dat niet hebben en verdrietig zijn. Ik wil na school dokter worden.'

De Oegandese overheid gaf jongeren 400 dollar in de hand, zonder voorwaarden. Het enige wat ze hoefden te doen was een groep van twintig vormen en een aanvraag indienen. Velen van de ontvangers verdienen met allerlei klusjes en handeltjes per jaar die 400 dollar, dus het was een buitenkansje. De hoop van de regering en de Wereldbank was dat die armen werkgelegenheid zouden scheppen met die gift.

'Dit klinkt voor velen als een krankzinnige strategie voor ontwikkeling. We vertrouwen de armen niet (en zeker niet een stelletje 25-jarigen in de provincie)', schrijft de Amerikaanse onderzoeker Christopher Blattman op zijn blog. De docent aan de Columbia University in New York nam deel aan de academische evaluatie en publiceerde een paar maanden geleden de resultaten.

De 400 dollar werden niet binnen de kortste keren opgezopen. 'Hier is de verrassing: de meesten beginnen aan nieuwe geschoolde arbeid zoals metaalbewerking en kleding naaien. Ze breidden het aantal werkuren uit met 17 procent. Die extra uren leveren veel op en hun inkomens groeiden met 50 procent, vooral die van de vrouwen.'

Een deel van het geld besteedden de ontvangers aan het volgen van specifieke opleidingen, de rest aan de aanschaf van gereedschappen en andere productiemiddelen. Volgens Blattman blijkt dat het ontbreken van voorwaarden juist de vrijheid geeft die succes mogelijk maakt, terwijl veel microkredieten na een tijdje mislukken vanwege de strenge voorwaarden en de noodzaak terug te betalen.

Recht op een uitkering
Dit klinkt misschien verbazingwekkend en druist in tegen alle dogma's van de ontwikkelingshulp, maar de beweging naar recht op een uitkering als alternatief voor bedelen om hulp en krediet is al zeker tien jaar in volle gang. De grootste voorbeelden zijn Bolsa Família in Brazilië en Oportunidades in Mexico. Ook India en Zuid-Afrika hebben programma's met sociale uitkeringen aan burgers met een te laag inkomen. Tientallen miljoenen huishoudens profiteren al van deze maatregelen die in de westerse welvaartstaten zo vanzelfsprekend lijken.

De onverwacht grote positieve effecten worden beschreven door de Amerikaanse organisatie GiveWell in een rapport van ruim een half jaar geleden. GiveWell richt zich op grote, meestal eenmalige giften zonder voorwaarden (hoe minder voorwaarden, hoe groter de opbrengst is de praktijkervaring). Er kleven ook bezwaren aan de cash transfers, geeft GiveWell toe: een geldinstroom in een een streek kan tot inflatie leiden en de voedselprijzen doen stijgen, er kan frictie ontstaan tussen ontvangers van een uitkering en zij die niets krijgen. Maar de beschikbare onderzoeken van de Wereldbank zagen weinig van zulke effecten.

Just Give Money to the Poor, is de titel van een boek uit 2010 dat kan dienen als handboek voor de 'cash transfers'- beweging. De auteurs - Joseph Hanlon, Armando Barrientos en David Hulme - spreken van een 'revolutie' in het denken over ontwikkeling, ontstaan in het Zuiden, de ontwikkelingslanden zelf. Er bestaan vele tientallen programma's, variërend van kinderbijslag tot uitkeringen aan gehandicapten en behoeftige bejaarden.

Misbruik beperkt
In alle landen met zulke programma's daalt volgens de studie het percentage van de bevolking onder de armoedegrens drastisch. Misbruik van de uitkeringen blijkt heel beperkt, verreweg de meeste ontvangers gebruiken het geld als startkapitaal voor een of andere permanente bron van inkomsten. De ondervoeding neemt af, de arbeidproductiviteit toe. Kinderen worden naar school gestuurd, omdat de ouders het schoolgeld kunnen betalen. En zo gaat het maar door.

Volgens de auteurs is de belangrijkste les: vertrouw de armen, als ze de minimale middelen hebben, redden ze zich prima. De ontwikkelingshulp ging er tot nu toe van uit dat 'deskundigen' de armen moesten leren hoe ze het hoofd boven water zouden kunnen houden; die arrogante misvatting ligt volgens de auteurs ten grondslag aan de povere resultaten van een halve eeuw hulp. Ze rekenen ook nog eens uit dat een systeem van rechten op uitkeringen veel goedkoper is dan de inspanningen van de internationale 'hulpindustrie'.