Stikstofregels rijden bakje friet in de wielen: straks alleen buitenlandse patat?

Dat voorspelt Andries Middag, directeur van de Vereniging voor de Aardappelverwerkende Industrie (Vavi). Hij reageert op de eis van minister Piet Adema (Landbouw) om vanaf dit jaar alle aardappelen voor 1 oktober van het land te halen. Vanaf die datum moet een ‘vanggewas’ zijn ingezaaid dat uitspoeling van stikstof naar het grondwater voorkomt.

,,Dit kan uitmonden in de doodsteek voor de teelt van frietaardappelen op zandgrond”, waarschuwt Middag. ,,Veel aardappelen zitten niet voor niets in september en oktober nog in de grond. Ze moeten eerst voldoende rijpen en afharden voor het rooien. Dat is noodzakelijk voor een goede verwerking.” Als aardappelen te waterig zijn, bakken ze niet goed.

De aardappelsector heeft lang geprobeerd om het ministerie van LNV op andere gedachten te brengen. Maar minister Adema verwijst naar de verplichte uitvoering van het 7de Actieprogramma Nitraatrichtlijn. Brussel eist dat we de kwaliteit van het grondwater beschermen door uitspoeling te verminderen.

Iedere akkerbouwer die niet voor 1 oktober een vanggewas inzaait, krijgt als straf een korting op de hoeveelheid toegestane stikstof voor de teelt van volgend jaar. Dat betekent minder voedingsstoffen voor gewassen, minder opbrengst en dus minder inkomen.

Aardappelteler Pieter Evenhuis uit Giethoorn begrijpt niets van de dwingende datum. ,,Allerlei overheidsregels stimuleren ons tegenwoordig om als teler meer met de natuur te leven en minder bestrijdingsmiddelen te gebruiken. Daar past deze vorm van kalenderlandbouw niet bij.” Als boer kijk je niet op de WC-kalender of je kunt zaaien of oogsten: dat is afhankelijk van het weer of de vochtigheid van de grond.

Het koude en natte voorjaar is misschien wel het beste bewijs, stelt Evenhuis, dat het vaststellen van een uiterste oogstdatum niet werkt. ,,Ik heb acht man personeel. Zij hebben de afgelopen weken regelmatig thuis gezeten. Simpelweg omdat het land te nat was om aardappelen te poten.” Hoe later de piepers in de grond zitten, hoe later de groei begint en alles opschuift in de tijd.

De invoering van kalenderlandbouw door het ministerie van LNV zadelt de aardappelsector op met een logistieke uitdaging van jewelste. Veel boeren zijn het gewend om hun aardappelen gelijk na de oogst te vervoeren naar de frietverwerkers. Lang niet iedere teler heeft grote schuren achter de hand om de aardappelen op te slaan als hij straks eerder moet oogsten.

Shula Tas duikt in de stikstofcrisis en krijgt daarbij hulp van ecoloog Wieger Wamelink van de Wageningen University & Research:

,,We hebben een uiterst efficiënt op elkaar ingesteld systeem”, vertelt Vavi-directeur Middag. ,,Fabrieken draaien al vierentwintig uur per dag. Er is geen capaciteit om ineens alles in september te verwerken, als dat qua teelt al mogelijk zou zijn. Bedrijfseconomisch en logistiek is dit besluit van LNV een enorme misser.”

Linksom of rechtsom zal de nieuwe regel pijn doen, meent Middag. Wie ervoor kiest de piepers eerder te rooien, mist opbrengst en dus geld. En wie ze langer laat groeien, krijgt volgend jaar een financiële knauw door de bemestingskorting. Boer Evenhuis is niet van plan zijn schema voor 1 oktober overhoop te gooien. ,,Ik ga mijn regime niet veranderen. Dan maar een strafkorting.”

Het gevolg kan zijn dat de verwerkende industrie straks frietaardappelen uit het buitenland haalt om een teruggang in de Nederlandse teelt op te vangen. Bij tafelaardappelen is die kans minder groot. Ook deze groeien deels op zand, maar hoeven minder groot te worden. Eerder oogsten is iets makkelijker.

Guido Schriever is deskundige bodem en mineralen voor de Limburgse landbouworganisatie LLTB en noemt de verplichting van minister Adema ‘onrechtvaardig en onverstandig’. Als het de minister te doen is om uitspoeling van nitraat te voorkomen, ga dan per akker meten of er daadwerkelijk teveel nitraat aanwezig is.

,,Dat is geen enkele moeite”, zegt Schriever. ,,Je kunt voor 70 euro zo een representatief onderzoek doen. En laten we dan alleen een bemestingskorting opleggen aan die boer die teveel nitraat vindt. Zo stimuleren we telers om beter te kijken naar hun bemesting en nitraatresidu.” Simpelweg elke boer korten die na 1 oktober nog piepers in de grond heeft, noemt de LLTB-er het ‘uitschakelen van agronomische kennis’.

Het ministerie van LNV erkent dat het voor sommige telers even puzzelen wordt. ,,We begrijpen dat het voor enkele ondernemers een aanpassing is van de bedrijfsvoering”, stelt een woordvoerster van minister Adema. Ze benadrukt echter het belang van een goede waterkwaliteit.

Op zand- en lössgrond groeit tegenwoordig meer dan de helft van de Nederlandse frietaardappelen. Dat gaat om meer dan 40.000 hectare van de in totaal 80.000 hectare. ,,Het aandeel op zand is de afgelopen jaren gegroeid”, zegt Middag. Zo’n drieduizend telers leveren jaarlijks circa vier miljard kilo aardappelen aan de verwerkende industrie.

Dit jaar belooft overigens een uitstekend financieel jaar te worden voor aardappeltelers. Dankzij de lage euro en tegenvallende oogsten elders in de wereld zijn de contractprijzen historisch hoog. De meevaller volgt op de corona-jaren waarin de aardappelprijzen bijzonder laag waren.

Bekijk onze meest bekeken nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: