Ontstekingen die door fijnstof ontstaan versnellen de ontwikkeling van longkanker

Fijnstof in vervuilde lucht kan de ontwikkeling van longkanker bevorderen bij mensen met een bepaalde longkanker-specifieke mutatie. Dat gebeurt niet, zoals altijd werd gedacht, doordat meer dna-schade ontstaat, maar door een compleet ander proces: een immuunreactie op de fijnstofdeeltjes in de longen. Dat laat een omvangrijke studie zien onder dragers van deze mutatie in vier verschillende landen.

Het nieuwe inzicht dat omgevingsfactoren tot kanker kunnen leiden via ontstekingsreacties, biedt aanknopingspunten voor manieren om die kankervorming tegen te gaan. De studie verscheen donderdag in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Meestal rokers

Het verband tussen luchtvervuiling en longkanker was al bekend: in gebieden met veel luchtvervuiling komt longkanker meer voor. Maar hoe luchtvervuiling kanker kan veroorzaken of bevorderen is nog niet goed duidelijk.

Longkanker is wereldwijd een van de meest voorkomende vormen van kanker, in Nederland de derde meest voorkomende. Jaarlijks krijgen in Nederland 14.000 mensen de diagnose, en overlijden zo’n 10.000 mensen eraan. Er zijn veel verschillende vormen. De ziekte treft meestal rokers, maar ook mensen die nooit gerookt hebben kunnen longkanker krijgen. Dat zijn vaak tumoren met mutaties in bepaalde genen, zoals in het gen voor EGFR (epidermale groeifactorreceptor).

Om beter te begrijpen welke rol luchtvervuiling speelt bij longkanker, richtten kankeronderzoekers onder leiding van de Britse oncoloog Charles Swanton zich op dit type kanker.

Ze analyseerden de gegevens van bijna 33.000 mensen met door een EGFR-mutatie gedreven longkanker uit Canada, Engeland, Zuid-Korea en Taiwan. De onderzoekers keken naar de blootstelling aan de fractie fijnstofdeeltjes die kleiner is dan 2,5 micrometer (PM_2,5), die diep de luchtwegen kunnen binnendringen. In ieder land zagen ze hetzelfde: hoe hoger de blootstelling aan fijnstof in de leefomgeving, hoe vaker dit type longkanker voorkwam. In de gegevens uit Canada konden ze precies zien op welke plekken mensen in de loop van hun leven allemaal hadden gewoond. Daaruit bleek dat na drie jaar blootstelling aan hoge concentraties fijnstof 73 procent van de dragers longkanker had, tegen 40 procent in de weinig blootgestelde groep.

Geen extra dna-schade

In speciaal aangepaste labmuizen met de mutatie zochten de onderzoekers uit hoe fijnstofdeeltjes tot tumorvorming zouden kunnen leiden. Tot hun verrassing veroorzaakten de fijnstofdeeltjes geen extra dna-schade in de longen van de muizen, zoals bijvoorbeeld tabaksrook doet. In plaats daarvan bleken de deeltjes een reactie van het immuunsysteem in de longen uit te lokken die de tumorgroei aanwakkerde. Ze veroorzaakten een toestroom van macrofagen in de longen, immuuncellen die lichaamsvreemde stoffen opruimen. Die stoten daarbij de stof interleukine-1 bèta uit. En deze stof prikkelt cellen die de binnenkant van de longen bekleden en die de mutatie hebben zó, dat ze een tumor vormen. Bij muizen die een antistof kregen tegen deze stof terwijl ze werden blootgesteld aan fijnstof, ontstonden minder tumoren.

Deze resultaten hebben grote implicaties voor de manier waarop we over kankerpreventie denken, schrijft de geneticus Allan Balmain, niet betrokken bij de studie, in een begeleidend commentaar. Aan bestaande mutaties in cellen kunnen artsen niets doen, maar een proces remmen dat de snelheid van de kankerontwikkeling bepaalt, zou wellicht effectief kanker kunnen voorkomen. Hij wijst op de vele studies bij muizen die laten zien dat ontstekingsremmers of gezonde eetpatronen die chronische ontsteking dempen, de groei van huidtumoren kunnen remmen. Terwijl de maatschappij wacht op de noodzakelijke maatregelen om de luchtvervuiling te verminderen, zouden volgens Balmain de nieuwe inzichten kunnen helpen de focus te verschuiven naar dieet en medicijnen om de ontwikkeling van kanker te voorkomen die veroorzaakt wordt door het inademen van vervuilde lucht.