Vasten is een opgestoken middelvinger naar de teugelloze vreetmaatschappij

Een zaal tjokvol wetenschappers wacht in opperste spanning af. Er is iets grandioos aangekondigd: dé oplossing van de klimaatcrisis. Dan verschijnt op het podium een halfgevulde vuilniszak. „Hierin”, zegt de Noorse spreker tegen zijn publiek, „zit al het niet-afbreekbare afval dat 36 mensen in vier jaar tijd hebben geproduceerd.” Opwinding in de zaal. Vervolgens worden 36 mensen binnengereden op een trolley: 36 kabouters.

Filmregisseur Alexander Payne maakte met Downsizing een kostelijke utopische sciencefiction-satire. Mensen kunnen zich in een lab laten verkleinen tot ze in een luciferdoosje passen. Zo kunnen ze eindelijk die villa, Hummer en andere luxegoederen kopen. Achterliggend doel: minder consumptie, minder afval, minder planetaire roofbouw.

Kaboutermensjes blijven voorlopig nog een utopie. Maar wat als niet de mens krimpt, maar alleen diens maag? Een menssoort die minder vreet en minder zuipt? Vasten dus. En dan bedoel ik niet die Libelle-lijnrecepten of andere Happinez-achtige ayurvedische ontslakkings- en sapdiëten. Noch die goedbedoelde ideetjes om een poosje de auto en de shampoo te laten staan. Jawel, zulke regimes geven een ego-boost, ‘kijk mij goed bezig zijn’, maar van blijvend maatschappelijk effect is nauwelijks sprake, want te vrijblijvend, te modieus, te kleinschalig.

Nee, ik doel hier op de klassieke vasten, de zuivere ascese. Een van de meest probate proefstukken heet, we zitten er middenin, ramadan. Totale onthouding van ieder genotsmiddel. Van zonsopgang tot zonsondergang. Geen drupje of kruimeltje in de mond. En nee, ook geen kusje of sigaretje. En dat dertig dagen lang. Is deze purificatie van geest en lijf niet het grootste angstvisioen van onze kapitalistische consumptie-economie – als iedereen eraan zou meedoen?

Eten is overal

De beschaving van de mens is de geschiedenis van vierduizend jaar indigestie. Miljarden koeien, lammeren, hazen, patrijzen, speenvarkens zijn erdoorheen gejaagd; de halve aardbol heeft de andere helft opgevreten. We houden in leven wat we slachten. Geen eendenei, krabbenpoot of haaienvin ontsnapte aan onze vraatzucht. Voor sprits en chips, paasei en sorbet roken en gieren de fabrieksmachines 24/7. Eten dient niet om de maag te vullen, eten is gezelligheid, tijdverdrijf, antidotum voor verveling. Geen straat of plein kun je oversteken zonder ten prooi te vallen aan de grijpklauwen van pizzeria’s, hamburgertenten, ijssalons, snackbars. Er wordt gesnaaid en gekaand dat het een lust heeft. Plofkipbroodjes, halve liter colabekers, onbeperkte spareribs, all you can eat-menu’s. Instant genot klemt ons zoetjesaan in een wurgende houdgreep. Obesitas begint een volksziekte te worden. Als ik het onheil van de toekomstige generaties in één beeld visualiseer: een opgezwollen organisme met hangend hoofd in wiens zombie-achtige ogen weinig gedachten zijn af te lezen.

De leeftocht voor de ziel en de leeftocht voor het lichaam kruisen elkaar op wonderlijke wegen. Als we besluiten om collectief één dag de kippendij op ons bord te weigeren zal de bio-industrie, met al zijn megastallen vol cholerisch pluimvee, in elkaar storten. En daarmee, vermoedelijk, ook het einde inluiden van de vogelgriep, gevolgd door Q-koorts, varkenspest, gekkekoeienziekte en andere intensieve veeteeltplagen. Veel moed is daarvoor niet nodig: één kipvrije dag.

Vasten is in traditionele Koranische zin een periode van bewustwording en matigheid, dus ook tijdens het breken. Een kom soep, een stuk fruit, een kop thee, meer niet. Dus niet die rijk gevulde dis en dat lopend buffet zoals we die nu zo vaak zien in moslimhuizen.

Vasten bestond al in de tijden van het Oude Testament, en was een manier om dichter bij God te komen. Je legde je aardse, dierlijke instincten tijdelijk opzij en wijdde je geheel aan de Eeuwige. Maar vasten is geen onderdeel meer van onze cultuur. Vanuit christelijk oogpunt zijn we het vasten allang verleerd. In de katholieke kerk is er niemand meer die na carnaval veertig dagen vast. Waar op vrijdag nog vis gegeten wordt in plaats van vlees, kun je bezwaarlijk van vasten spreken.

Je geest scherpen, je wil stalen

Maar vasten gaat niet alleen over eten en drinken. Een buik die vast bedrijft nieuwe communicatie. Niet met de enzymen, vitaminen en calorieën, maar met de geest. Je geest scherpen, je wil stalen, je wapenen met geduld. Je verlaten op de ongekende onderaardse krachten die volksstammen en enkelingen in duistere tijden staande hield. De vastende mens treedt de wereld niet tegemoet om haar te beschrijven, maar om met haar te worstelen. Haar een spiegel voor te houden. Haar te bevragen. Zijn oogmerk is niet de bevrediging of bevestiging van zijn ego, psychisch of artistiek, maar de bevrediging van een gewetensdrang. De stem van dat geweten, van zijn hoogste engagement, is machtig in het lijf van de geheelonthouder.

De alarmerende tijd waarin we nu leven schreeuwt om een radicale houding. Een compromisloze positie, gericht op krimp. Minder CO₂, minder vluchten, minder vlees, minder fossiele brandstoffen, minder stikstof. Vasten past in dit plaatje. In de huidige maatschappij is het een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid. Vasten is geweldloos verzet. Vasten is solidariteit met de onderdrukten en de armen. Vasten is een opgestoken middelvinger naar de teugelloze vreetmaatschappij en genotsindustrie. Vasten is een hartenkreet om de hartenklop van de planeet. Vasten is Extinction Rebellion. Niet door je vast te ketenen aan de A12, maar door je vast te ketenen aan het lichaam. Hoog tijd voor Fasting Rebellion.

Lees ook Om fastfood aan te pakken moet je eerst weten wat het ís