Mensapen draaien soms opzettelijk heel veel rondjes om duizelig te worden. Tot die conclusie komen Britse onderzoekers na een zoektocht op YouTube.
Het begon allemaal met een viraal gegaan filmpje van een mannelijke gorilla die in een zwembad rondjes draait. Het filmpje bereikte ook enkele Britse onderzoekers en zette hen aan het denken. Want was deze aap nu bezig om zichzelf met opzet duizelig te maken? En was dat iets wat mensapen vaker deden? De onderzoekers besloten er eens dieper in te duiken en slaagden erin nog eens 40 online video’s van ronddraaiende mensapen op te snorren. Een analyse daarvan leidt ze vervolgens tot de conclusie dat mensapen – van gorilla’s tot chimpansees en van bonobo’s tot orang-oetans – inderdaad met opzet rondjes draaien om zichzelf zo duizelig te maken. Het is een interessante bevinding die mogelijk ook meer inzicht kan geven in het moment waarop wij mensen het verlangen ontwikkelden om geestverruimende ervaringen door te maken en onze stemming en perceptie van de werkelijkheid actief te manipuleren.
Ontsnappen aan de werkelijkheid
“Elke cultuur heeft een manier gevonden om – middels gewijde en speciale rituelen, praktijken of ceremonieën – aan de werkelijkheid te ontsnappen,” vertelt onderzoeker Adriano Lameira. “Die menselijke eigenschap om te zoeken naar een andere gemoedstoestand is zo universeel (…) dat dat de intrigerende mogelijkheid schept dat het iets is wat we geërfd hebben van onze voorouders.”
De rondjes draaiende apen lijken die mogelijkheid nu voorzichtig te onderschrijven. “Draaien verandert ons bewustzijn,” aldus Lameira. “Het verstoort onze coördinatie, maakt ons ziek, licht in het hoofd en zelfs uitgelaten (…) Wat we met deze studie wilden proberen te onderzoeken, is of draaien ook bestudeerd kan worden als een oer-gedrag dat onze voorouders eveneens vertoonden en gebruikten om een andere staat van bewustzijn te bereiken.” Want: “Als alle mensapen duizelig proberen te worden, dan is het ook zeer waarschijnlijk dat onze voorouders dat deden”.
Drie keer draaien
En een analyse van videobeelden onthult dus dat behalve die ene gorilla in het zwembad ook chimpansees, bonobo’s en orang-oetans rondjes draaien tot ze duizelig zijn. Gemiddeld draaiden de primaten daarbij per ‘draaisessie’ 5,5 keer om hun as, met een gemiddelde snelheid van 1,5 omwenteling per seconde. Doorgaans herhaalden ze zo’n draaisessie drie keer.
Sneller draaien
En wanneer de mensapen draaiden terwijl ze aan een touw hingen, hielden ze dat draaien ook heel lang vol én draaiden ze met name heel snel. Hun rotatiesnelheid was dan vergelijkbaar met de snelheid waarmee professionele dansers draaien. Ook was hun draaisnelheid vergelijkbaar met die van derwisjen (islamitische geestelijken) die tijdens rituele dansen – bedoeld om in een spirituele trance te raken – heel veel rondjes draaien. “De apen draaiden opzettelijk,” vertelt Lameira over de geanalyseerde beelden. “Bijna alsof ze dansten – iets waarvan wij mensen weten dat het onze stemming verandert, bijdraagt aan de sociale binding, de zintuigen prikkelt én gebaseerd is op roterende bewegingen,” aldus Lameira. “De parallellen tussen wat de apen deden en wat mensen doen, kunnen niet toevallig zijn.”
Met opzet
De onderzoekers probeerden de draaibewegingen van de apen zelf ook na te doen, maar ze hadden grote moeite om na twee draaisessies à la de mensaap daar nog een derde aan vast te knopen. Overigens was dat voor de apen zelf ook niet gemakkelijk, zo benadrukken de onderzoekers. Op de videobeelden is te zien dat ze na twee keer gemiddeld 5,5 seconde gedraaid te hebben al behoorlijk duizelig waren en soms zelfs omvielen. “Het wijst erop dat de primaten met opzet blijven draaien, ook al voelen ze zich duizelig worden, net zolang tot ze hun evenwicht niet meer kunnen bewaren,” aldus onderzoeker Marcus Perlman.
Alcohol en drugs
Ook mensen maken zichzelf soms duizelig. Naar hun redenen daarvoor is eerder wel onderzoek gedaan, maar daarbij lag de focus vaak op door alcohol of drugs ingegeven duizeligheid. Het is twijfelachtig of de bevindingen van die studies van toepassing zijn op onze verre voorouders. Simpelweg omdat onduidelijk is of zij wel beschikten over die substanties of de middelen om deze te produceren. “Hoe verder we terug in onze geschiedenis gaan, hoe minder zeker we kunnen zijn over de rol die door substanties ingegeven ervaringen in onze evolutie speelden,” merkt Lameira op. “Het is niet duidelijk of onze voorouders toegang hadden tot geestverruimende substanties en of ze wel de gereedschappen en kennis hadden om die substanties te maken. Zo hadden mensen bijvoorbeeld misschien wel toegang tot druiven, maar kun je nog niet aannemen dat ze ook de gereedschappen of de kennis hadden om wijn te maken.” Maar heel snel rondjes draaien, is iets wat ook geestverruimend kan zijn én binnen het bereik van onze verre voorouders moet hebben gelegen. De onderzoekers vermoeden dan ook de insteek van hun studie een stuk relevanter kan zijn, als we willen achterhalen welke impact een door bepaalde ervaringen veranderde mentale toestand heeft gehad op onze voorouders en de evolutie van het menselijk brein.
Meer onderzoek is nodig om beter te gaan begrijpen waarom apen – en misschien ook onze voorouders – al draaiende naar dat duizelige gevoel streven. “Het zou verband kunnen houden met de mentale gezondheid,” stelt Lameira. “Aangezien de primaten die wij rondjes zagen draaien voornamelijk in gevangenschap leefden en mogelijk verveeld waren en probeerden om hun zintuigen op een bepaalde manier te prikkelen. Maar het kan ook speels gedrag zijn.” En zo is er genoeg om over na te denken en om te onderzoeken. “Maar het kan dus heel goed zijn dat we nog voor we moderne mensen waren al zochten naar en deelnamen aan geestverruimende ervaringen,” zo concludeert Lameira voorzichtig.
