Eerst het goede nieuws: in de eerste twee jaar van de coronapandemie nam het antibioticagebruik in Europa – en ook in eigen land – een felle duik. Dat is hoopvol nieuws omdat de overconsumptie van antibiotica ertoe leidt dat bacteriën ertegen bestand worden. Infecties dreigen zo onbehandelbaar te worden.

De daling van het gebruik hebben we, gek genoeg, te danken aan de pandemie: er waren toen gewoonweg minder antibiotica nodig. De gewone luchtweginfecties gingen niet rond (mensen hielden afstand en droegen maskers) en operaties, waarvoor patiënten uit voorzorg antibiotica krijgen, werden afgezegd. ‘De daling van het antibioticagebruik moeten we aanhouden’, zei Andrea Ammon, directeur van het Europese gezondheidsinsituut ECDC (European Centre for Disease Prevention and Control), donderdag bij de voorstelling van de nieuwe cijfers over antibioticagebruik en -resistentie.

Stille pandemie

Het goede nieuws wordt overschaduwd door de stijgende cijfers van de antibiotica waarnaar juist zo min mogelijk moet worden gegrepen: die met een brede werking en een groot risico op resistentie. In de Europese ziekenhuizen krijgen almaar meer patiënten zulke breedspectrumantibiotica. Tussen 2012 en 2021 is het gebruik in de EU/Europese Economische Ruimte (EER) met 15 procent toegenomen. En het gebruik van ‘reserve-antibiotica’ ­– de allerlaatste redmiddelen als niets anders meer helpt tegen een bacteriële infectie – is zelfs meer dan verdubbeld.

De resistentie tegen antibiotica rukt daardoor op. Sommige gevaarlijke bacteriën die bestand zijn tegen meerdere antibiotica kwamen in 2021 meer dan dubbel zo vaak voor als in 2018-2019.

   • Interview | Herman Goossens: ‘Net zoals voor de klimaatkwestie, ­hebben we een internationale aanpak nodig voor antibioticaresistentie’

De verspreiding van de resistente bacteriën eist een hoge tol. Cijfers voor 2021 zijn er nog niet, maar in 2020 stierven er in de EU/EER al meer dan 35.000 patiënten – of bijna 100 per dag – omdat hun bacteriële infecties, bijvoorbeeld bloedstroominfecties of hersenvliesontstekingen, niet behandeld konden worden. Antibioticaresistentie, berekende het ECDC, heeft daarmee in Europa ongeveer even grote gevolgen op het vlak van gezondheid als griep, tuberculose en hiv/aids samen. ‘Antibioticaresistentie is niet de volgende pandemie. Ze is al bezig’, zei Dominique Monnet, die binnen het ECDC het programma rond antibioticaresistentie leidt. ECDC-directeur Ammon voegde eraan toe dat het een pandemie is die ‘stil en traag’ verloopt, en niet in golven, zoals we dat van corona kennen.

Een oud Belgisch zeer

Dat door corona sommige antibiotica vaker worden gebruikt dan ervoor, is tegelijk allicht ook een gevolg van de coronapandemie. Aan de gehospitaliseerde covidpatiënten werden namelijk op grote schaal antibiotica toegediend om te voorkomen dat ze boven op covid een bacteriële infectie zouden krijgen. Net de antibiotica die patiënten typisch krijgen als ze op intensieve zorg liggen, zitten in de lift sinds het begin van de pandemie.

Ook in Belgische ziekenhuizen werden sommige antibiotica meer toegediend in de coronajaren, maar er is in ons land lang geen sprake van een sterke opwaartse trend, zoals wel bijvoorbeeld in Griekenland of Bulgarije. Hier neemt de resistentie van bacteriën ook niet de zorgwekkende omvang aan als in Zuid- en Oost-Europa.

Toch blijft België tot de slechte leerlingen van de Europese klas behoren als het om antibioticagebruik gaat, zeker buiten het ziekenhuis. Bijna één op de vijf Belgen (19 procent) gelooft ook dat antibiotica tegen verkoudheden zouden helpen – wat niet juist is, omdat verkoudheden door virussen worden veroorzaakt. En meer dan een kwart van de Belgen (27 procent) is zich er niet van bewust dat antibiotica diarree kunnen veroorzaken.

‘Het bovengemiddelde gebruik van antibiotica in ons land is een oud, maar een gevaarlijk zeer’, reageert het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). ‘Patiënten, maar ook zorgprofessionals, beseffen nog te weinig wat overmatige consumptie kan betekenen voor de gezondheid op lange termijn.’

Donderdag, laat de minister weten, start een grote sensibiliseringscampagne die de dialoog met burgers, artsen, apothekers en dierenartsen wil openen over het gebruik van antibiotica.