Hoe CDA-politicus René van der Linden een pion van de Russen werd

In de hal van vliegveld Atatürk in Istanbul neemt CDA-politicus René van der Linden afscheid van twee ambtenaren van de provincie Limburg. Het gezelschap is in februari 2018 op terugreis van een handelsmissie in Azerbeidzjan. In deze voormalige Sovjetrepubliek heeft Van der Linden in zijn functie van ‘ambassadeur’ van Limburg de hand gedrukt van een goede bekende van hem, president Ilham Alijev. Gekend vanwege de mensenrechtenschendingen in zijn land.

Net als zijn reisgenoten kreeg Van der Linden een vliegticket van de provincie Limburg om vanuit Azerbeidzjan via Istanbul terug te vliegen. Maar Van der Linden heeft nóg een vliegticket op zak. Betaald door het Kremlin, voor een vlucht van Istanbul naar Wenen en daarna naar Brussel. Nadat hij in Istanbul afscheid heeft genomen van de Limburgse ambtenaren stapt Van der Linden in een toestel van Turkish Airlines richting de Oostenrijkse hoofdstad. Daar is een hotelkamer op zijn naam geboekt, ook vanuit Rusland.

In een superior room van het NH Wien Airport hotel gaat Van der Linden een omstreden politicus ontmoeten. Zijn naam is Leonid Sloetski. Hij is voorzitter van de buitenlandcommissie van de Doema, het Russische parlement. Sloetski – extreemrechts en close met president Vladimir Poetin – is in 2014 als een van de eerste Russen op de sanctielijst van de Europese Unie gezet. „Steunt actief de inzet van Russische gewapende strijdkrachten in Oekraïne, alsook de annexatie van de Krim”, staat in de toelichting.

De sanctieregels verbieden reizen in de EU, maar omdat de Rus een bezoek brengt aan veiligheidsorganisatie OVSE in Wenen, mag hij in februari 2018 twee dagen op het grondgebied van de EU verblijven. Precies genoeg tijd om met Van der Linden af te spreken.

De ontmoeting in Wenen wordt afgelopen september gemeld in een rapport van het Londense Dossier Center van oligarch en Poetin-criticus Michail Chodorkovski. Sinds 2017 publiceert deze organisatie regelmatig over Russische functionarissen die een rol spelen in het netwerk van Vladimir Poetin. Het gaat om bewijzen van corruptie op hoog niveau in Moskou en de pogingen van het Kremlin om de westerse publieke opinie en westerse politici te beïnvloeden.

Het gepubliceerde rapport is gebaseerd op gelekte e-mails en documenten van de voormalige Russische diplomaat Valeri Levitski. NRC heeft deze stukken in bezit. Het is deze diplomaat die de ontmoeting tussen Van der Linden en Sloetski regelt. Levitski is consul-generaal in Straatsburg als hij – vier maanden na de ontmoeting in Wenen – door de Franse geheime dienst ontmaskerd wordt als spion van de Russische inlichtingendienst GROe. In het voorjaar van 2018 zet Frankrijk hem het land uit.

Een jaar later onthult de Franse krant Le Monde dat Levitski deuren opende voor „agressieve Russische beïnvloedingsagenten” bij de Raad van Europa. Bij het grote publiek is dit mensenrechtenorgaan nauwelijks bekend, maar autoritaire landen is er veel aan gelegen om geen slechte rapportcijfers uit Straatsburg te krijgen over de mensenrechtensituatie in hun land.

René van der Linden is in eigen land twee jaar staatssecretaris en zestien jaar lid van de Eerste Kamer geweest, in de senaat was hij anderhalf jaar voorzitter. Van 2005 tot 2008 zit hij ook de parlementaire assemblee van de Raad van Europa voor. Daarin praten nationale parlementariërs over mensenrechten. Sinds 2008 mag hij zich honorary president noemen.

Volgens het rapport van het Dossier Center was Van der Linden een pion in een Russisch spionagenetwerk. In september reageert Van der Linden hierop in De Limburger: „Ik, een loopjongen van de Russen? Ja, wat is dat voor een onzin zeg. Daar kunnen ze ook niet één bewijs voor aandragen. Ik ben geen loopjongen. Ik was voorzitter van de assemblee.”

Geen herinnering meer

Hoe zit het met die ontmoeting met de omstreden Sloetski in de hotelkamer? Door NRC om een reactie gevraagd zegt Van der Linden door de telefoon dat het „uitgesloten” is dat hij destijds in Wenen was. Als hij in een tweede telefoontje wordt geconfronteerd met de vliegtickets en het hotelvoucher op zijn naam, die NRC in bezit heeft, zegt hij: „Ik kan het mij niet meer herinneren.” Nog een gesprek later, nu tijdens een ontmoeting in hotel Van der Valk in het Limburgse Urmond, trekt hij zijn ontkenning in: „Ik zal niet zeggen dat ik er niet geweest ben, maar als je mij vraagt: waar ging het over? Ik zou het niet meer weten.”

Dat de ontmoeting in Wenen plaatsvond, lijkt zeker. De documenten die NRC heeft, laten zien dat enkele dagen voorafgaand aan de Limburgse handelsmissie naar Azerbeidzjan Van der Linden een kopie van zijn paspoort naar Valeri Levitski stuurt. Die kan daarmee de vliegtickets naar Wenen en de hotelkamer boeken. Een dag voor de ontmoeting ontvangt Van der Linden de tickets en het hotelvoucher. „Bedankt Valeri. Waar ontmoeten we elkaar en hoe laat?”, mailt de CDA-politicus over zijn rendez-vous met Sloetski. „In het hotel tussen de vluchten”, antwoordt Levitski.

Met de ontmoeting op de hotelkamer overtreedt Van der Linden, op dat moment ook lid van de buitenlandcommissie van het CDA, volgens hoogleraar internationaal recht aan de Universiteit Utrecht Cedric Ryngaert geen regels. Sloetski heeft immers een ontheffing voor een kort verblijf in de Europese Unie. „Maar dit gaat wel in tegen de geest van de sanctiewet”, zegt Ryngaert. „Het idee daarvan is juist dat de tegoeden van gesanctioneerde personen worden bevroren en dat ze geen contacten in de EU meer kunnen onderhouden.”

Waarom de Russen interesse hebben in de dan 74-jarige Limburger blijkt uit de tientallen e-mails. René van der Linden wordt gewaardeerd om zijn contacten in de top van de Europese Volkspartij (EVP), moederpartij van het CDA. Drie maanden na de bezetting van de Krim in 2014 rapporteert Levitski aan Moskou over Van der Linden: „Gezien zijn informele nabijheid tot de leiders van de Europese Volkspartij zou hij een communicatiekanaal kunnen zijn om onze visie op de crisis over te brengen.”

Ook EVP’er Jean-Claude Juncker, dan nog voorzitter van de Europese Commissie, is een persoonlijke vriend van Van der Linden. „Maar ik heb geen politiek inhoudelijke zaken besproken met hem”, reageert Van der Linden tijdens de ontmoeting met NRC.

De Russen gebruiken de Limburger voor het behartigen van hun belangen bij Europese politici. Dat gebeurt al in de zomer van 2013, rond een conferentie van gasexporterende landen in Moskou. René van der Linden neemt daaraan deel als ‘energiegezant’ namens de Nederlandse regering. Op datzelfde moment brengt de Griekse parlementariër Dora Bakogianni als Rusland-rapporteur van de assemblee een bezoek aan Moskou.

De Russen zijn blij dat zij rapporteur is geworden en niet toenmalig CDA-politicus Pieter Omtzigt. Die tegenkandidaat heeft Rusland woedend gemaakt met een resolutie over de dood van advocaat Sergej Magnitski in een Russische cel. „De poging om een pathologisch anti-Russische persoon aan te stellen die de Magnitski-zaak gebruikt om het prestige van Rusland in de Raad van Europa te ondermijnen, is mislukt”, zegt Leonid Sloetski tegen Griekse media.

De Russen gebruiken de Limburger voor het behartigen van hun belangen bij Europese politici

Sloetski wil graag met de pas benoemde rapporteur dineren. Het lijkt hem echter beter als de uitnodiging daarvoor komt van de gerespecteerde voormalige assemblee-voorzitter. Daarop stuurt Levitski een e-mail naar Van der Linden. „Het zou beter uitkomen als de uitnodiging van jou komt”, schrijft hij. Levitski stuurt het mobiele nummer van Bakogianni mee. „Leonid zorgt voor uw verblijf in Moskou; inclusief het hotel.” schrijft hij erbij. Van der Linden had daar „geen enkele moeite mee”, zegt hij in het Van der Valk hotel. Hij was altijd „een bruggenbouwer en verbinder”.

Dora Bakogianni bevestigt dat ze destijds in Moskou heeft gedineerd met Sloetski en Van der Linden. Bakogianni: „Mevrouw Van der Linden was er ook bij.” Zij vergezelt haar echtgenoot vaker naar Moskou, soms met de kinderen. Op een van hun trips willen de Van der Lindens graag ‘s avonds naar het Bolsjoj-theater. Levitski koopt de tickets.

Tussen Levitski en Van der Linden groeit een vriendschap, blijkt uit de mails die ze elkaar sturen. Van der Linden zelf spreekt van „een hele goede relatie”. Levitski en zijn vrouw sturen wel eens een cadeautje naar het echtpaar Van der Linden, bezoeken hun boerderij in het Limburgse Nuth, en Levitski komt op de koffie in hun chalet in de Franse Alpen. En op een zomeravond in 2015 zitten Levitski en Van der Linden samen op de tribune bij de wedstrijd Roda JC tegen De Graafschap. De Limburgers winnen met 1-0.

Ze helpen elkaar zoals vrienden doen. Van der Linden bemiddelt bij een verzoek van Levitski om de zoon van een Russische diplomaat te laten studeren aan de Maastricht School of Management. Van der Linden is daar bestuursvoorzitter. Op zijn beurt schiet Levitski te hulp als een Russische kennis van dochter Monique van der Linden de toegang tot België wordt geweigerd. Levitski regelt dat zij als diplomatieke gast een visum krijgt met multiple entry mogelijkheden. Monique van der Linden is getrouwd met een hoge ambtenaar van de Europese Commissie in Brussel.

Goede relatie met Rusland

Moskou haalt vanaf 2014 de banden met de honorary president van de parlementaire assemblee in Straatsburg aan. Dat heeft een reden. Vanwege de annexatie van de Krim zijn de achttien Russische volksvertegenwoordigers in de assemblee in april 2014 hun stemrecht voor onbepaalde tijd kwijtgeraakt. Het is het gevolg van een motie van, alweer, de Nederlandse parlementariër Pieter Omtzigt.

Diplomaat Levitski en parlementslid Sloetski willen dat terugdraaien. Levitski stelt een lijst op met „contacten” in de assemblee, waar enkele fractievoorzitters op staan. Onder hen de Nederlandse SP’er Tiny Kox van Verenigd Europees Links. Hij stemde eerder tegen de motie van Pieter Omtzigt.

De contacten met westerse parlementariërs worden uitgebreid, onder meer tijdens congressen in Moskou en omstreden bezoeken aan de geannexeerde Krim. De lobby blijkt een succes: vijf jaar later krijgt Rusland het stemrecht in de assemblee terug.

Dat is mede te danken aan René van der Linden. Zelf heeft de CDA’er zijn politieke koers altijd verdedigd met de boodschap dat een goede relatie met Rusland essentieel is voor de vrede op het Europese continent. Bovendien betekent Russisch lidmaatschap van de Raad van Europa dat benadeelde Russische burgers zich tot het mensenrechtenhof in Straatsburg kunnen wenden.

Maar ondertussen verricht Van der Linden hand- en spandiensten voor de Russen die zijn vliegreizen, hotelkamers en ook wel eens zijn restaurantbezoek bekostigen. Van der Linden: „Dat is evident. Als ze mij vragen, betalen zij de reiskosten en het hotel.”

In juni 2014 neemt Van der Linden op kosten van het Kremlin deel aan een parlementair forum in expocenter VDNCh, het voormalige Sovjet-tentoonstellingspark in Moskou. Het is een jaarlijks pro-Rusland-feestje met veel gelijkgestemde delegaties en experts.

Ter plaatse verklaart Van der Linden tegenstander te zijn van de sancties die zijn ingesteld na de annexatie van de Krim. Hij ontmoet er ook de voorzitter van het Russische parlement. In een interview met Kyiv Post refereert deze Sergej Narysjkin aan de ontmoeting met Van der Linden en roept de parlementaire assemblee in Straatsburg op Rusland het stemrecht terug te geven.

Een maand later is Nederland in shock. Vlucht MH17 van Malaysia Airlines wordt op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne uit de lucht geschoten. Alle 298 inzittenden, onder wie 196 Nederlanders, komen om. De verdenking gaat uit naar pro-Russische separatisten, maar uit de mond van Van der Linden komt nooit een publieke veroordeling. Tijdens de ontmoeting met NRC zegt hij echter de Russen „in ieder gesprek” te hebben verweten dat ze niet willen meewerken aan het onderzoek naar de toedracht.

Maar het drama leidt niet tot een koerswijziging. Eind augustus gaat Van der Linden weer op pad, op kosten van de Russen.

De fractievoorzitters van de assemblee komen bij elkaar in Parijs om de agenda voor de volgende sessie in Straatsburg op te stellen. Hot item: de situatie in Oekraïne. De Russen vragen hem ook naar Parijs te gaan. Levitski boekt voor Van der Linden voor 1.920 euro twee nachten de suite prestige in vijfsterrenhotel InterContinental Paris Le Grand en regelt een ticket voor de hogesnelheidstrein.

Parijs herinnert hij zich nog levendig, zegt Van der Linden: „Ik kreeg het verzoek kennis te maken met de nieuwe voorzitter van de Doema in de Russische ambassade in Parijs. Als honorary president is het vanzelfsprekend om zoiets te doen.” De Russen willen hem met een auto ophalen bij Gare du Nord. Van der Linden: „’Onder geen beding’, zei ik, ‘Ik neem de metro’. In dat hotel bleek een dure kamer gereserveerd. Ik zei aan de balie: ‘Mevrouw, als ik geen standaardkamer krijg, vertrek ik.’” Van der Linden meldt dat hij in een standaardkamer sliep en zelf zijn treinreis betaalde. Het betaalbewijs heeft hij niet meer, zegt hij.

De jaren erna nemen de contacten tussen Van der Linden, Levitski en Sloetski toe. Begin 2015 wordt de CDA-politicus naar Straatsburg gehaald om deel te nemen aan een Russische bijeenkomst met de titel ‘herstel van vertrouwen in Europa’. Die vindt plaats op dinsdag 27 januari, maar Van der Linden wordt verzocht om eerder te komen. „Leonid zou het erg nuttig vinden als je op zaterdag 24 januari kan komen”, schrijft Levitski aan Van der Linden. Dan zou parlementsvoorzitter Sergey Narysjkin de CDA’er met zijn omvangrijke netwerk graag ontmoeten.

In Nederland neemt Van der Linden het ondertussen ook voor Rusland op. Begin 2016 is voormalig NRC-journalist Hubert Smeets mede-oprichter van kenniscentrum ‘Raam op Rusland’. Al snel ontvangt hij een e-mail van René van der Linden die zich zorgen maakt. „Hij was bang dat we te kritisch op Rusland zouden zijn”, zegt Smeets, die de zorgen van de Limburger tijdens een kop koffie in het Amsterdamse café De Jaren bespreekt. Van der Linden: „Ik kan het mij niet voorstellen dat ik dat gezegd heb.”

‘De slager van Damascus’

Een jaar later – het is inmiddels 2017 – is er crisis in de parlementaire assemblee in Straatsburg. Als voorzitter is de Spanjaard Pedro Agramunt dan het mensenrechtengeweten van Europa. Hij is al langer in opspraak, omdat hij geen onderzoek instelt naar signalen dat Azerbeidzjan parlementariërs in de assemblee omkoopt. In ruil daarvoor zouden zij een oogje dichtknijpen bij de mensenrechtenschendingen in dat land.

In maart 2017 duikt Agramunt opeens op aan de zijde van de Syrische dictator Bashar al-Assad. Hij is samen met Leonid Sloetski in een Russisch regeringsvliegtuig naar de ‘slager van Damascus’ gevlogen. Agramunt gebruikt hetzelfde argument als Van der Linden, hij wil „in dialoog” blijven. Veel leden van de assemblee weten niet wat ze zien.

In de Russische pers wordt het bezoek van de Spanjaard aan bondgenoot Syrië onthaald als een diplomatiek succes. Maar in Straatsburg betekent de omstreden trip het politieke einde van Agramunt. Hij moet aftreden en er komt – mede dankzij Pieter Omtzigt – een onderzoek naar omkoping door Azerbeidzjan. Veertien leden worden geschorst vanwege het aannemen van geld, kaviaar, horloges, juwelen en diensten van prostituees.

Voor René van der Linden zijn de omkooppraktijken door Azerbeidzjan in de Raad van Europa geen reden van koers te veranderen. Hij blijft president Ilham Alijev openlijk steunen. Elke keer als die weer door een onwaarschijnlijk grote meerderheid van de bevolking wordt herkozen, komt er een e-mail met een felicitatie uit Limburg. In 2018 schrijft Van der Linden dat hij „met veel plezier en goedkeuring” de herverkiezing heeft waargenomen. Alijev kan rekenen op zijn „voortdurende steun”. De e-mail wordt door het bureau van de president op internet gepubliceerd.

Rusland en Azerbeidzjan hebben een warme plek in het hart van Van der Linden. En niet alleen bij hem. In het corruptieonderzoek naar Azerbeidzjan duiken namen van politici op die ook de deur plat lopen in Moskou. Politici uit het netwerk van Van der Linden.

Een daarvan is de net ontslagen voorzitter Pedro Agramunt, die kritische rapporten over de mensenrechten in Azerbeidzjan afzwakte. En dan is er de pro-Kremlin politicus Thierry Mariani – lid van de assemblee, vicevoorzitter van een Frans-Russische lobbygroep en Europarlementariër voor Rassemblement National, van Marine Le Pen.

In mei 2018 maakt Van der Linden met deze Mariani in Moskou zijn opwachting bij de voorzitter van het Russische parlement. Een jaar later gaat Van der Linden – in vrijetijdskleding – met Mariani én Agramunt in Moskou op de foto met Sloetski. Ze zijn „vrienden” schrijft Agramunt bij zijn Instagram-foto.

Van der Linden: „Wie? Mariani? Die ken ik niet en met Agramunt had ik geen enkele relatie.”

Van der Linden is vaker in de Russische hoofdstad. Hij is in 2018 nog steeds lid van de buitenlandcommissie van het CDA en heeft volop aanzien en connecties. Voor elk jaarlijks ‘internationaal parlementair forum’ in Moskou wordt hij ingevlogen op kosten van de Russen. Deze bijeenkomsten, mede georganiseerd door Leonid Sloetski, moeten Rusland weer een acceptabele plek geven op het wereldtoneel.

Sterk Rusland is belangrijk

In juni 2018 is weer zo’n forum. Van der Linden spreekt de zaal toe: „Een sterk Rusland is belangrijker voor de toekomst van Europa dan een zwak Rusland, maar er zijn mensen die het belang van Rusland in de wereld willen verminderen.” De persdienst van de Doema twittert het rond.

Veel luisteraars in de zaal komen uit Afrika, Azië en Zuid-Amerika en hebben nauwe banden met het Kremlin. Het zijn delegaties van landen die zich doorgaans onthouden van stemming of tegenstemmen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties als er resoluties tegen Rusland op de agenda staan.

Het gros van de Europese deelnemers komt uit anti-EU, conservatieve en radicaal-rechtse of radicaal-linkse kringen, blijkt uit de deelnemerslijst. Het zijn politici van Alternative für Deutschland (AfD), Front National, Freiheitliche Partei Österreichs, Alternativ för Sverige, Vlaams Belang. En dan zijn er nog „experts” en journalisten van wie bekend is dat zij de belangen van het Kremlin dienen.

Thierry Mariani en Pedro Agramunt zijn vaste gasten. Dat geldt ook voor Hans Wilhelm Dünn, de Duitse christendemocraat die wordt verdacht van banden met Russische geheime diensten. Uitgerekend met hem presenteert Van der Linden tijdens het forum van 2018 de sessie over „de rol van parlementen in het versterken van de internationale veiligheid”.

In de zaal zitten mensen als Manuel Ochsenreiter, extreem-rechts publicist en verdacht van een brandbomaanslag, Nicholas Cobb, voorzitter van de lobbyclub van het Kremlin in Groot-Brittannië, en Volker Tschapke, oprichter van de Pruisische Vereniging Berlin-Brandenburg. Tschapke laat zich door Moskou inhuren als nep-verkiezingswaarnemer, bejubelt Rusland en scheldt op Amerika.

Al tijdens het parlementair forum in 2014 werd gewerkt „aan het smeden van een coalitie van (extreem)rechtse politieke partijen in Europa”, staat in een fotoalbum over het werk van Leonid Sloetski. De passage uit het album wordt door Levitski aan Van der Linden gemaild. Het draait allemaal om het destabiliseren van West-Europa. In 2015 wordt uiteindelijk een radicaal-rechtse, pro-Russische fractie in het Europees Parlement gevormd.

Voor de Russen geeft de aanwezigheid van Van der Linden op het forum in juni 2019 gewicht aan de conferentie. De uitnodiging meldt dat „bekende Europese parlementariërs” aanwezig zijn. De naam van René van der Linden wordt genoemd. En opnieuw heeft de CDA’er een Rusland-vriendelijke boodschap in petto voor de zaal.

Een paar dagen vóór het begin van het forum heeft Le Monde onthuld wat Valeri Levitski als GROe-spion op zijn kerfstok heeft. Van der Linden gaat toch naar Moskou.

Achter het tafeltje in het restaurant van het Van der Valk hotel wil René van der Linden dat wel uitleggen. „Ik had het artikel niet gelezen. Pas in juli 2019 kreeg ik serieuze informatie over zijn dubbelrol. Van wie, dat kan ik niet zeggen.”

En dan zit hem nog iets dwars, zegt hij. „Als de Nederlandse regering of de inlichtingendiensten dit al langer wisten, dan vind ik het hoogst kwalijk en verwerpelijk dat ik niet eerder geïnformeerd ben.” De inlichtingendiensten AIVD en MIVD zeggen desgevraagd tegen NRC: „Wij doen hier geen uitspraken over, dat doen we nooit bij individuele casussen.”

Een paar dagen vóór het begin van het forum heeft Le Monde onthuld wat Valeri Levitski als GROe-spion op zijn kerfstok heeft. Van der Linden gaat toch naar Moskou

Zijn vriend is ontmaskerd en de honorary president begint zich ongemakkelijk te voelen met zoveel extreme types om zich heen. Van der Linden: „Op het moment dat ik hoorde dat Levitski een spion was, knakte er iets in mij. Ik heb gezegd: nu is het afgelopen. Daar kwam bij dat ik mij niet meer thuis voelde op dat Doema-congres. Wat mij opviel was dat er veel deelnemers uit Afrika waren en veel Le Pen en AfD. Daar hoorde ik niet thuis.”

Juist in het jaar dat Rusland het stemrecht in de assemblee terug krijgt, haakt Van der Linden af. De annexatie van de Krim, de bezetting van Oost-Oekraïne en het neerschieten van MH17 deden hem niet van koers veranderen; de ontmaskering van zijn vriend wel. Net als het besef dat hij een pion was van de Russen.

Drie jaar later krijgt het wereldbeeld van de inmiddels 78-jarige Van der Linden opnieuw een dreun. Rusland begint februari 2022 een oorlog tegen Oekraïne. Een maand later worden de Russen als straf uit de Raad van Europa gezet. Al het praten, al dat lobbyen, al die reizen – het was allemaal voor niets.

Zijn teleurstelling is groot, geeft René van der Linden toe. „Als ik terugkijk op wat Poetin gedaan heeft, kwaadaardiger kan het niet. Het moet, zou ik bijna zeggen, in de genen gezeten hebben.”

Delen Mail de redactie