In 2015 en 2017 verlieten witte haaien plots voor hen heel belangrijke leefgebieden voor de kust van Zuid-Afrika. Vermoed werd dat de aanwezigheid van orka’s daar iets mee te maken hadden. Dankzij nieuwe en tamelijk spectaculaire dronebeelden kan daar nu echter geen twijfel meer over bestaan..
Voor het eerst hebben wetenschappers – met behulp van een drone, maar ook vanuit een helikopter – vastgelegd hoe orka’s voor de kust van het Zuid-Afrikaanse Mosselbaai de jacht openen op die andere beruchte titanen: witte haaien. En de orka’s blijken daarbij de overhand te hebben; dronebeelden onthullen hoe zeker één witte haai door een groepje orka’s wordt opgejaagd, gepakt en vervolgens deels opgegeten. Het zijn unieke beelden, zo stelt Alison Towner. “Dit gedrag is nog nooit in detail waargenomen en zeker nog nooit vanuit de lucht.”
De jacht
Hoewel de drone de ondergang van één onfortuinlijke witte haai heeft vastgelegd, zijn er sterke aanwijzingen dat orka’s in korte tijd nog drie andere witte haaien te pakken hebben gekregen, zo stellen de onderzoekers. En de dronebeelden geven een gedetailleerd inkijkje in hoe de orka’s zo’n jachtpartij aanpakken en hoe de witte haai daarop reageert.
Witte haai is kansloos
Zo is te zien hoe een groepje van drie orka’s de onfortuinlijke witte haai langzaam nadert. En in plaats van het hazenpad te kiezen, blijft de witte haai vervolgens heel dicht bij de orka’s in de buurt. Hij cirkelt daarbij continu rond en zorgt er zo voor dat hij zijn belagers voortdurend in het zicht heeft. Het is een strategie die – ironisch genoeg – ook gebruikt wordt door de prooidieren van de witte haai (zoals zeehonden) om te voorkomen dat deze hen grijpen kan. Helaas werkt de aanpak in dit geval niet zo goed; doordat de orka’s – in tegenstelling tot witte haaien – in groepen jagen, is het voor de haai heel lastig om ze allemaal in de gaten te houden en er zo voor te zorgen dat hij ze allemaal kan ontwijken. “Orka’s zijn zeer intelligente en sociale dieren,” merkt onderzoeker Simon Elwen op. “Het feit dat ze in groepen jagen, maakt ze ongelofelijk effectieve roofdieren.”
Lever
De beelden onthullen ook wat er gebeurt als de orka’s de witte haai eenmaal te pakken hebben. Zo is te zien hoe één van de orka’s heel gericht in het deel van de buik bijt dat de lever herbergt. En een groot deel van die lever zien we even later ook aan het oppervlak drijven. Dat is echter niet van lange duur; één van de orka’s verorbert de lever al spoedig.
Starboard
De orka die de lever opeet, is een bekende van de wetenschappers en wordt aangeduid als ‘Starboard’. Eerder waren mensen er al getuige van geweest hoe deze haai een koperhaai doodde. Ook waren er sterke aanwijzingen dat de orka – in nauwe samenwerking met ‘Port’, een orka waarmee Starboard vaak optrekt – verantwoordelijk was voor de dood van enkele gevlekte zevenkieuwshaaien. Maar voor het eerst is er nu hard bewijs dat de orka er ook niet voor terugdeinst om witte haaien te doden.
Vluchten
De achterblijvende witte haaien zijn zich daar ook van bewust en nemen verstrekkende maatregelen om te voorkomen dat ze het volgende slachtoffer zijn, zo blijkt eveneens uit het nieuwe onderzoek, verschenen in het blad Ecology. Een analyse van beelden gemaakt door een drone en vanuit duikkooien wijst namelijk uit dat witte haaien het gebied rond Mosselbaai na de aanval ontvluchtten. Waar witte haaien eerder nog dagelijks op de door drones en vanuit duikkooien gemaakte beelden opduiken, zien onderzoekers in de 45 dagen na de aanval slechts één witte haai in het gebied bivakkeren. Het wijst erop dat witte haaien in reactie op de aanvallen het hazenpad kiezen. En dat heeft verstrekkende gevolgen. “We observeerden in 2015 en 2017 al hoe gevlekte zevenkieuwshaaien en witte haaien in reactie op de aanwezigheid van de orka’s ‘Port’ en ‘Starboard’ de Valsbaai (eveneens gelegen voor de kust van Zuid-Afrika, red.) verlieten,” aldus onderzoeker Alison Kock. De haaien verlieten uiteindelijk voor hen belangrijke leefgebieden, wat weer significante effecten had voor zowel het ecosysteem als het aan haaien gerelateerde toerisme in dit gebied.”
Nu is de impact die de orka’s op de populatie witte haaien heeft nog beperkt. Ook zien onderzoekers dat de witte haaien uiteindelijk weer wel terugkeren naar de gebieden die ze eerder ontvluchtten. Maar op dit moment valt zeker niet uit te sluiten dat de orka’s een grotere impact gaan hebben op de witte haaienpopulaties en daarmee ook op de gebieden waar deze nu nog veelvuldig voorkomen. Er zijn namelijk sterke aanwijzingen dat de jacht op witte haaien enigszins ‘besmettelijk’ is en steeds meer orka’s deze omarmen. De onderzoekers trekken die voorzichtige conclusie onder meer op basis van het feit dat tot voor kort van slechts twee orka’s vermoed werd dat ze op witte haaien joegen. Beide orka’s waren echter nog nooit ‘op heterdaad betrapt’. Op de beelden die onderzoekers nu van aanvallen van orka’s op witte haaien hebben gemaakt, is echter slechts één van deze twee verdachten zichtbaar en deze trekt op met vier andere orka’s die zich – voor zover we weten – eerder niet met dergelijke praktijken ophielden. Mogelijk kijken de orka’s de kunst van het jagen op witte haaien dan ook van elkaar af, zo stellen de onderzoekers. En daarmee zou het gedrag zich verder onder orka’s kunnen verspreiden en daarmee ook het effect dat dit heeft op de witte haaien steeds groter kunnen worden.
