Ergens tijdens de Covid-crisis schreef iemand op Twitter: wat nou als we in plaats van vaccineren onszelf konden blootstellen aan een verzwakte vorm van het virus, zodat we antilichamen kunnen opbouwen om straks tegen het echte virus te kunnen vechten?
De auteur van de tweet werd gefeliciteerd. Hij was nu zo hard weggerend van vaccins dat hij een volledig rondje had gemaakt en het principe van vaccineren had heruitgevonden. Het blootstellen aan aangepaste vormen van het virus is inderdaad een geweldig concept om mensen te beschermen tegen infectieziekten.
Ik moest aan zo’n beweging denken toen ik deze week sprak bij de opening van het academisch jaar bij de Protestantse Theologische Universiteit. De vraag was of ik wilde reflecteren op de rol van godgeleerdheid in een seculariserende samenleving. Het vakgebied was weer eens aan het bezinnen geslagen, aan het herbronnen, aan het soul-searchen, aan het evalueren van zijn eigen positie en zichzelf opnieuw aan het uitvinden. Dat is inmiddels standaard onderdeel geworden van de christelijke cultuur. Telkens weer nemen ze plaats op de sofa. Wat is er toch met ons aan de hand?
Het is wellicht een logische reflex van kerkgenootschappen en theologie-instellingen die steeds verder inkrimpen. Inmiddels is het aantal mensen dat zichzelf tot een kerkelijke gezindte of levensbeschouwelijke stroming rekent in de minderheid. Maar als je rondkijkt bij de hipste coaches, bij influencers en in de wetenschap, zou je dat niet zeggen. Die zijn allerlei rituelen en vormen van spiritualiteit, al dan niet in groepen, aan het heruitvinden.
Neem de populariteit van dankbaarheid. Als onderdeel van het ochtend- of avondritueel moet je drie dingen opschrijven waar je dankbaar voor bent. Dankbaarheid kun je oefenen, tot een gewoonte maken en de geweldige effecten op je welzijn en psyche zouden dubbel en dwars zijn aangetoond in een geheel nieuw wetenschappelijk vakgebied, dat van de positieve psychologie.
Ik denk dat de theologen de haren uit hun hoofd trekken. Ze keken nog de ene kant op, waar de weggerende meute een paar decennia geleden definitief uit het zicht was verdwenen. Maar nu had die groep het cirkeltje bijna rond gerend en aan de andere kant verschenen ze alweer aan de horizon. Sommigen van die nieuwe dankbaren hadden zelfs bedacht dat hun levenshouding nog effectiever werd wanneer je een lijdend voorwerp aan je dankzeggingen toevoegde. Ze dankten nu het universum. Of de scheppende energie.
Dan ben je er echt bijna hoor.
De nieuwe dankbaarheid was evidence-based en had een prima return-on-investment. Ondanks dat soort nieuwe wetenschappelijke en kapitalistische trekjes kwam het allemaal bijzonder bekend voor. Wie weet bedenken de hipsters volgend jaar dat ze voorafgaand aan elke maaltijd hun dankbaarheid aan het universum kunnen manifesteren in een kort moment van stilte. Misschien bedenken ze dat het een goed idee is om op één specifieke dag in de week de schermen links te laten liggen, uit te rusten en de dag vooral te besteden aan familie, gemeenschap en de verbinding met het universum. Koorzang schijnt ook positieve effecten te hebben. Karmapunten scoor je met naastenzorg. Spirituele reiniging bereik je door regelmatig te vasten. Misschien vinden de nieuwe dankbaren nog wel een geschikt leegstaand gebouw om samen in te komen.
Het hele leven lijkt soms wel één grote déjà vu. Telkens weer zoeken we dezelfde oplossingen voor dezelfde problemen.
Zou het niet handig zijn als iemand aan echte structurele armoedebestrijding deed? Als iemand een oplossing zou hebben voor de werkende armen, voor de nieuwe onderklasse. Zullen we anders een nieuwe partij oprichten die dit als haar kerntaak opvat?
De PvdA steekt weifelend de hand op. Hebben jullie weleens van sociaal-democratie gehoord?
Wat zou het toch fijn zijn als de arbeider wat meer rechten zou krijgen. Minder gejongleer met mensen, minder onvoorspelbare oproepcontractjes, en onacceptabele werkdruk. En de leeggelopen vakbond zegt: misschien zouden wij die functie kunnen vervullen?
En onvermijdelijk slaan we ook daarin door. En rennen we in een cirkel. Totdat het over twintig jaar, als we terugkijken op die grotere meer nadrukkelijk aanwezige overheid, met steunpakket na steunpakket, plotseling begint op te vallen hoe onhandig en ineffectief die overheid eigenlijk is. Hoe weinig maakbaar de samenleving. Hoeveel overhead de regelingen hebben, hoe traag ze te werk gaan, en hoeveel Nederlanders er eigenlijk onterecht steun ontvangen.
En dan zegt de VVD: jeetje, wat een verrassing.