Waar ligt de grens tussen democratie en dictatuur?

Democratie (van het Grieks δῆμος/dèmos, ‘volk’ en κρατειν/kratein, ‘heersen, dus letterlijk ‘volksheerschappij’) is een bestuursvorm waarin de wil van het volk de bron is van legitieme machtsuitoefening. Men onderscheidt directe democratie, waarin burgers persoonlijk stemmen over wetten, besluiten en benoemingen, en indirecte, waarin het volk zich laat vertegenwoordigen door een gekozen orgaan, zoals een raad of parlement.

Een dictatuur is een regeringsvorm waarin alle macht in handen is van één persoon of van één groep mensen. In verreweg de meeste gevallen komt een dictatuur tot stand na gebruik van geweld of dreiging met geweld. Een dictatuur is het tegenovergestelde van democratie, zowel voor de bevolking als voor de dictator zelf.

Nederland heeft een democratie, tenminste, als we Wikipedia mogen geloven.

Als we kijken naar het stikstofdebat dan is de situatie nu zo dat Remkes allerhande activistische groepjes, die op geen enkele wijze ook maar een fractie van de burgers vertegenwoordigen, consulteert om te komen tot een compromis met deze groepjes en het aankomende stikstofbeleid daarop te baseren. Nadrukkelijk worden partijen die alternatieven aanleveren, wetenschappelijke rapporten van TNO en wetenschappers met inhoudelijke kennis van zaken zoals Han Lindeboom geweerd. Nee, een uiterst marginale groep met een dubieuze agenda, voor een groot deel gesponsord door diezelfde overheid en de Postcodeloterij weegt zwaarder. Is dat democratisch?

Als de overheid een ‘Denktank Desinformatie’ opricht om gezamenlijk met 35 geheime specialisten ‘desinformatie’ te bestrijden door de vermeende verspreiders ervan actief te benaderen, met het doel kritische geluiden te ondermijnen en de verspreiders indien ‘noodzakelijk’ te verwijderen van mediaplatvormen, wat is er dan nog van het vrije woord over? En is ‘nepnieuws’ informatie die tegen de belangen van de overheid ingaat, of is het ook feitelijk onjuist? Bij rechtszaken is inmiddels gebleken dat ‘factcheckers’ alleen iets als ‘nepnieuws’ definiëren indien het tegen het narratief van de overheid ingaat, maar het feitelijk nog altijd kan kloppen. Klinkt niet erg democratisch toch? Zeker niet als defensie ons als burger zou moeten beschermen, terwijl tegelijkertijd het (inmiddels verboden) LIMC, een afdeling van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, burgers bespiedde, trollen afstuurde op onwelgevallige meningen en als verklikdienst functioneerde voor de Nationale Politie. En als dan ook nog eens blijkt dat juist de overheid zelf vooral feitelijk nepnieuws heeft verspreid dan hebben wij daar wel een naam voor.

Als er talrijke lobbyclubs rondom de parlementaire democratie zweven dan is daar op zichzelf niets mis mee, lobbyen is zo oud als de democratie zelf. Maar als deze clubjes buiten het huis van de democratie om in staat zijn beleid te bepalen dat zonder democratische goedkeuring als beleid getracht wordt door te voeren, dan is er iets goed mis. Goed voorbeeld van deze ondemocratische gang van zaken was de regeling met de dividendbelasting door Rutte. Is dat democratisch? Verre van…

En als een voltallig ambtenarenapparaat op de hoogte is van het feit dat geen enkele corona-maatregel werkt, maar juist meer schade oplevert, en dat een select gezelschap onder leiding van de NCTV (Nationaal Coördinator Terreurbestrijding en Veiligheid) alles er toch wordt doorgedrukt? Als blijkt dat rapporten onder in een la zijn verdwenen, adviezen van officiële overheidsinstanties werden genegeerd en rechtsgeleerden hadden gewaarschuwd voor het vertrappen van de Grondwet. Is er dan nog sprake van ‘een bestuursvorm waarin de wil van het volk de bron is van legitieme machtsuitoefening’? Of is er sprake van een klein select gezelschap dat een volledig parlement op het verkeerde been zet en het zo ‘democratisch’ door de Kamer loodst?

En als in de toeslagenaffaire keer op keer weer ‘verdwenen’ notities opduiken, de getallen van de benadeelde en door de staat vermorzelde ouders steeds groter worden, tijdens de parlementaire enquêtecommissie de minister-president zonder met zijn ogen te knipperen zegt dat hij de wet opzij zet als hem dat politiek uitkomt, 1.100 kinderen verdwijnen en tot op de dag van heden er slechts enkelen zijn herenigd met hun ouders en al 5 jaar gevochten wordt voor rechtvaardigheid, hoort dat in een democratie?

En als kabinetsleden de wet overtreden en daar ‘gewoon’ mee wegkomen? Of rechtszaken afkopen met gemeenschapsgeld zonder te voldoen aan hun grondwettelijke plicht? En als departementen gewoon de Wob (Wet openbaarheid van bestuur) naast zich neerleggen? En als kabinetsleden willens en wetens de Grondwet overtreden, is dat democratisch? Hoort dat thuis in een democratie?

En als een complete leefgemeenschap omzeild wordt, een overheidsorganisatie (het COA, Centraal Orgaan opvang asielzoekers) in het geniep een hotel opkoopt en daar asielzoekers in huisvest, is dat democratisch? De burgemeester zegt eerst van niets te hebben geweten, maar enkele dagen later blijkt dat ze al maanden op de hoogte was waarbij ze dus niet het gemeentebestuur heeft geïnformeerd of geconsulteerd. Hoort dat thuis in een democratie?

De scheidslijn tussen een democratie en een dictatuur, waarbij in het laatste geval de macht in handen is van één persoon of van één groep mensen, is de afgelopen jaren in toenemende mate overschreden. Bovenstaande voorbeelden zijn niet uit de duim gezogen, maar de rauwe realiteit. En bij ieder van bovenstaande voorbeelden is het democratische proces verloochend, hetzij door het te omzeilen, hetzij door niemand te informeren, hetzij door alles en iedereen die niet hetzelfde beleid volgt uit de weg te ruimen. Dat klinkt weinig democratisch.

Als er wetten worden aangenomen die strijdig met de grondwet zijn en als de zittende macht in een soort permanente noodtoestand regeert waarbij parlementaire controlemechanismen worden uitgeschakeld, is er de facto sprake van een dictatuur.