Er lijkt eindelijk meer duidelijk te worden over long covid: immuunsysteem vertoont tal van afwijkingen

Eindelijk begint zich af te tekenen wat er aan de hand is in het lichaam van mensen met long covid, de waaier aan klachten die maandenlang aanhouden na een corona-infectie.

De Amerikaanse immunoloog Akiko Iwasaki en haar collega’s van de Yale School of Medicine ontdekten duidelijke verschillen in allerlei componenten van het immuunsysteem van mensen met dat postcovidsyndroom. Ze zien een gebrek aan het stresshormoon cortisol, uitgeputte afweercellen, chronische ontsteking en soms ook opnieuw geactiveerde slapende virussen in hun bloed. Dat geeft aanknopingspunten voor onderzoek naar mogelijke behandelingen.

De studie verscheen op 10 augustus op een preprintserver, en moet nog worden beoordeeld door onafhankelijke wetenschappers.

Extreme vermoeidheid

Mensen met het postcovidsyndroom (PASC) kampen soms jarenlang met extreme vermoeidheid, cognitieve problemen, ademhalingsproblemen en een keur aan andere klachten. Sommige patiënten kunnen daardoor hun dagelijkse bezigheden nauwelijks nog doen.

De Amerikaanse onderzoekers namen allerlei aspecten van het immuunsysteem grondig onder de loep. Ze bekeken het bloed van 99 ernstige patiënten die gemiddeld al een jaar zware klachten hadden na een corona-infectie – zij hadden voornamelijk last van extreme vermoeidheid, geheugenproblemen en ‘hersenmist’. Ter controle onderzochten ze ook het bloed van gezonde mensen die nooit Covid-19 hebben gehad, en goed herstelde ex-covidpatiënten en zorgmedewerkers.

Lees ook Hersenkrimp en -schade na een corona-infectie

Ze zagen verschillen in allerlei soorten witte bloedcellen: sommige, zoals B-cellen, waren veel actiever dan in de controlegroepen. Andere, een bepaald type T-cellen, bleken uitgeput te zijn. Dat wijst erop dat het immuunsysteem van de longcovidpatiënten actief is tegen een onbekende infectie – wellicht tegen achtergebleven coronavirus SARS-CoV-2, of tegen een slapend virus dat opnieuw is geactiveerd, zoals het epstein-barrvirus (EBV) dat de ziekte van Pfeiffer veroorzaakt. Inderdaad bevatte het bloed van sommige patiënten ook antistoffen tegen het epstein-barrvirus of andere herpesvirussen, maar ook bijvoorbeeld tegen het spike-eiwit van het coronavirus. De chronische ontstekingsreactie kan de oorzaak zijn van veel van de klachten die mensen met long covid hebben.

Lichamelijke of emotionele stress

Het opvallendste verschil betrof de hoeveelheid van het stresshormoon cortisol in het bloed. Die was bij de mensen met langdurige covid ongeveer half zo laag als bij gezonde en de herstelde mensen op hetzelfde tijdstip van de dag. Dat hormoon zou dus een goede biomarker kunnen zijn om uit te maken of iemand aan long covid lijdt, volgens de auteurs.

Cortisol is belangrijk bij lichamelijke of emotionele stress, het is onder meer ontstekingsremmend. Een laag cortisolgehalte resulteert in vermoeidheid en spierzwakte. Normaal gesproken zou je bij een laag cortisolgehalte een hogere hoeveelheid zien van een ander hormoon: van ACTH (adrenocorticotroop hormoon), dat de bijnieren stimuleert om cortisol aan te maken. Dat was echter bij de longcovidpatiënten niet het geval. Dat wijst erop dat die verbinding tussen de hersenklieren die ACTH maken en de bijnieren, de zogenoemde HPA-as, niet meer goed werkt.

De bevindingen komen overeen met die in enkele andere studies, waarin ook lage cortisolspiegels en een heropleving van het epstein-barrvirus zijn gezien bij mensen met long covid. En een laag cortisol, heractivatie van het EBV en T-cel uitputting zijn ook beschreven bij sommige mensen met het chronischvermoeidheidssyndroom ME-CVS.

„Dit is een heel belangrijke studie”, zegt longarts Merel Hellemons, die in het Erasmus MC in Rotterdam onderzoek naar long covid coördineert. „Ze laten zien dat er echt biologische grondslagen zijn voor het ontstaan van long covid.”

„Het is een eerste, oriënterende analyse met een beperkt aantal patiënten, maar met de meest diepgaande immunologische karakterisatie tot nu toe”, aldus Hellemons. De bevindingen bieden aanknopingspunten voor verder onderzoek naar een onderliggend mechanisme, en naar behandelingen.

Het opkrikken van de lage cortisolniveaus ligt voor de hand, bijvoorbeeld met steroïden. „Maar een behandeling met steroïden lijkt niet te helpen bij long covid”, zegt Hellemons. „De HPA-as is dus op een ander niveau verstoord.”

De zoektocht naar behandelingen krijgt met deze studie iets meer richting, bijvoorbeeld naar antivirale of immuunsysteem-kalmerende middelen. „Maar de samenhang tussen de immunologische veranderingen is complex, dus waarschijnlijk is er niet één oplossing”, vermoedt Hellemons.

Lees ook Langdurig gevangen door het coronavirus – een raadsel zonder snelle oplossing