Rijk gaat met drastische maatregel asielopvang forceren bij ‘weigergemeenten’

Dat schrijven staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) en minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) aan de Tweede Kamer. De asielcrisis is zo groot, dat het Rijk zich genoodzaakt ziet het zogeheten ‘Ruimtelijk ordeningsinstrumentarium’ in te zetten om op korte termijn opvang te realiseren. ,,Dit instrument geeft het Rijk de optie om de vergunningsverlening naar zich toe te halen. Op deze manier is het Rijk niet gebonden aan de bereidwilligheid van gemeenten om een COA-locatie te openen.”

Als een opvanglocatie niet in het bestemmingsplan past, kan dat geregeld worden via een omgevingsvergunning. Het streven is nog steeds dat de gemeente die verleent, maar ‘als het lokale bestuurlijke draagvlak ontbreekt’ gaat het Rijk dat nu doen.

Sinds 2019 al proberen het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en de regering nieuwe opvanglocaties te vinden, maar er is nog steeds een groot tekort, omdat veel gemeenten niet (meer) willen en omdat die gemeenten de handen vol hebben aan de opvang van Oekraïners. Daarom voert het kabinet de druk nu op. 

Er zijn op dit moment twee locaties in beeld waar gezamenlijk circa duizend asielzoekers een plek kunnen krijgen, schrijft het kabinet aan de Kamer. Het gaat om gebouwen van het Rijk, onbekend is welke. ,,Daarover wordt gesproken met de betrokken gemeenten. Het kabinet is echter van mening dat, gezien de tijdsdruk en de hoogst precaire situatie, van uitstel of afstel ditmaal geen sprake kan zijn.”

Het is de bedoeling dat het COA meer panden gaat aankopen waarbij het Rijk door middel van het nieuwe instrument opvang wil gaan afdwingen. Ook onderzoekt het kabinet of het op deze manier aanlegplekken voor cruiseschepen kan forceren. Ook heeft het Rijk een aantal kavels in bezit waarop het met het nieuwe instrument in de hand ‘met tijdelijke voorzieningen extra opvangplekken’ kan realiseren. ,,Het is de verwachting dat er op korte termijn meer locaties in beeld komen.”

Om op korte termijn plekken te creëren, wordt ook gekeken naar gebouwen waar gemeenten nu Oekraïners opvangen. Op plaatsen waar niet alle bedden bezet zijn, is het voortaan de bedoeling dat ook ‘reguliere’ asielzoekers worden opgevangen. Tot nu toe waren beide vormen van opvang gescheiden.

Verder heeft het COA de opdracht gekregen om zo snel mogelijk (uiterlijk 1 oktober) te zorgen voor paviljoens, tenten en andere mobiele voorzieningen. Op de korte termijn zijn die nog niet beschikbaar omdat die door heel Europa worden gebruikt voor Oekraïense vluchtelingen en omdat het festivalseizoen op zijn hoogtepunt is. Als de tenten eenmaal wel geregeld kunnen worden, wil het Rijk plekken kunnen aanwijzen om deze neer te kunnen zetten, desnoods zonder medewerking van de gemeente. 

Het aanwijzingsinstrument waar het kabinet zich nu toe wendt is in Nederland nog niet vaak uit de kast gehaald. De vraag is hoe gemeenten die ermee te maken krijgen erop gaan reageren, en of ze bijvoorbeeld naar de rechter stappen. Tegelijk bestaat bij gemeenten die wel structureel asielzoekers opvangen ergernis over ‘buren’ die al jaren niks doen. ,,We weten allemaal welke gemeenten hun vinger opsteken als er geholpen moet worden en welke gemeenten achteroverleunen, in de hoop dat niemand ze ziet”, zegt Theo Weterings, burgemeester van Tilburg en voorzitter van de commissie Asiel bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten. (VNG). 

De VNG stemde eerder in met een kabinetsplan om de asielopvang in de toekomst eerlijk over gemeenten te verdelen, en elke gemeente daarbij een wettelijke taak te geven. Een wetsvoorstel met die strekking wordt na de zomer gepresenteerd. Op verzoek van de gemeenten onderzoekt het kabinet of dat nog sneller kan. Nu geschiedt opvang nog op basis van vrijwilligheid.

In mei bezocht staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) van Justitie het overbelaste aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel: