Wees trots op losbandigheid

Toen aids nog een ‘homoziekte’ was heette het GRID: gay related immune deficiency. Informeel werd het homokanker genoemd. Nu, veertig jaar na de eerste gevallen in Nederland, is het onvoorstelbaar dat mensen zo dom waren te denken dat een ziekte alleen één specifieke groep zou treffen.

Totdat het apenpokkenvirus ten tonele verscheen.

Pas op voor stigma, was direct de reflex toen duidelijk werd dat het virus rondgaat onder een heel specifieke groep mannen die seks hebben met mannen: die naar fetisj-feesten gaan, die gay-sauna’s bezoeken en die veel daten via apps. Promiscue mannen dus. In de berichten over de ziekte wordt seks steeds genoemd en benadrukt, met als absolute dieptepunt de zin die in veel media verscheen toen er ook een kind tot de groep geïnfecteerden bleek te behoren: „Het is niet bekend hoe dat kind besmet is geraakt, maar volgens het RIVM is er geen vermoeden van misbruik.”

Het voorkomen van stigma lukt niet goed. De verslaggeving is zelfs een schoolvoorbeeld van stigmatisering. Een groep krijgt een label (mannen die seks hebben met mannen) en aan dat label worden negatieve vooroordelen gekoppeld (losbandigheid, fetisjen). Zo wordt er een onderscheid gemaakt tussen wij en zij, waarbij de zij wordt afgezonderd en zelfs als niet-menselijk beschouwd. De benaming ‘apenpokken’ werkt stigma dus extra in de hand: vieze homo’s die seksen als apen, is de suggestie.

Vergrootglas

Met apenpokken komen de seksuele praktijken van een groep mannen opnieuw onder een vergrootglas te liggen. De reactie van de betreffende groep is alles op alles zetten om stigma te voorkomen. Liever niet met de naam in de krant, kritiek op het benoemen van gay-feesten als bron van verspreiding, steeds maar erop hameren dat iedereen de ziekte kan krijgen. De sekskant wordt afgezwakt, uit angst voor verwijtbaarheid. Eigen schuld, dikke pok, had je maar niet… Alsof vaccins niet verstrekt gaan worden als besmettingen vooral via losbandige seks verlopen.

Het maakt voorlichting en preventie erg lastig. Het virus gaat nu eenmaal rond onder een heel specifieke groep en wordt vooral overgedragen tijdens seks. De huidige uitbraak had net zo goed kunnen gebeuren op een larp-conventie (live action role-playing) of bij het studentencorps. Tegelijkertijd is het niet geheel toeval: het gaat om een groep met wisselende contacten, en daar zijn virussen dol op. Hierdoor staan gezondheid en angst voor stigmatisering op gespannen voet: het betreft een risicogroep, die kwetsbaar is voor maatschappelijke uitsluiting en discriminatie.

Overdaad en plezier

Maar stigmatisering kan alleen plaatsvinden als we losbandigheid zien als negatieve eigenschap. Waarom zou je je eigenlijk moeten schamen als je houdt van afwisseling, overdaad en plezier? De reactie op apenpokken roept de vraag op of je in Nederland een promiscue homo mag zijn. Nee, zegt de brave burger die zijn afkeer uitkotst op sociale media. Nee, zegt de organisatie van Pride, die iedere associatie met de ziekte uit de weg gaat. En nee, zeggen de mannen zelf eigenlijk ook. Om mogelijke victim blaming te voorkomen, al dan niet vanwege geïnternaliseerde schaamte, willen ze ieder verband met seks liefst uitgummen.

Daar hebben die corpsknapen geen last van. Ook zij hebben veel seks, maar angst voor stigma is ze vreemd. Vergelijk apenpokken eens met schurft, dat in Nederland vooral onder studenten voorkomt. Aan schurft plakt geen stigma. Ja, de ziekte wordt vies gevonden maar studenten worden niet op vergelijkbare wijze als vies en verwijtbaar gezien. Dat geldt overigens voor de mannen. Vrouwen vallen voortdurend ten prooi aan slut shaming, zoals we deze week wederom zagen.

Lees ook Angst voor apenpokken, maar ook voor stigma ‘homoziekte’

Voor seksuele losbandigheid is in Nederland geen ruimte. Er is volop aandacht voor het bestrijden van slut shaming, maar het vieren van sletterigheid is onbestaanbaar (een uitzondering zoals het nummer ‘Hou je bek en bef me’ van Merol daargelaten).

Ook binnen de lhbtqia+-beweging is deze ruimte er niet. De letters verwijzen naar seksuele en genderidentiteiten die buiten de norm vallen, maar bij de eisen en slogans gaat het nooit over seks. ‘Love is love’ is de boodschap, niet ‘ik wil op een andere manier seks hebben’. De focus is komen te liggen op het benadrukken van overeenkomsten met de norm, in plaats van het bevechten van het recht om daarvan af te wijken.

Bepaalde vormen van seks

Het is niet het stigma op apenpokken dat zorgt dat mensen zich schamen voor infectie, het is het stigma op bepaalde vormen van seks – anonieme seks, wisselende contacten, betaalde seks, fetisjen, anale seks. Dit stigma zorgde er al voor dat mannen die van zulke seks houden zich als modelburgers gedragen. Ze nemen het medicijn PrEP om zich tegen hiv te beschermen, laten zich regelmatig testen op soa’s, zetten zelf informatieavonden op en nemen verantwoordelijkheid. En toch worden ze met de nek aangekeken.

De vaccinatiecampagne tegen apenpokken is inmiddels gestart en hopelijk beteugelt dit de uitbraak. Ondertussen is het zaak verder te strijden tegen het stigma op seks. Daar ligt een taak voor de bredere lhbtqia+-beweging, om op te komen voor anders zijn. De boodschap aan de maatschappij moet zijn dat we niet zo moeilijk moeten doen over de seks van anderen, en dat aan toegang tot gezondheidszorg nooit morele voorwaarden mogen worden gesteld.