Het COA staat op instorten

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) staat op instorten. In Ter Apel, het grootste asielzoekerscentrum van Nederland, is bijna één op de drie COA-medewerkers uitgevallen. Dat blijkt uit onderzoek van NRC en wordt bevestigd door COA.

Ook op andere COA-locaties vallen bovengemiddeld veel mensen uit. Door heel Nederland is het verzuim nu 9 procent – bijna twee keer zo hoog als het landelijk verzuimgemiddelde. Het COA zoekt ondertussen naar personeel: voor het einde van dit jaar moeten duizend openstaande vacatures worden ingevuld, boven op de ruim vierduizend mensen die voor het COA werken.

Al bijna een jaar geleden sloeg het COA alarm bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. In oktober schreef de COA-top in een brief aan het ministerie dat de opvang „onder de menselijke maat dreigde te raken”, bevestigt een woordvoerder, „voor zowel bewoners als voor medewerkers”.

Daarna werd de crisis alleen maar dieper. Het lukt de opvangorganisatie niet meer om aan haar wettelijke taak te voldoen: op „humanitaire wijze” asielzoekers opvangen, zegt het COA zelf. Door het werken onder hoge druk en de lange dagen ziet zij geen oplossing voor de situatie meer.

De organisatie vangt nu 43.000 mensen op, maar dat moeten er meer worden: het COA moet eind van dit jaar 51.000 opvangplekken geregeld hebben. Dat is niet voor Oekraïense vluchtelingen: zij worden opgevangen door gemeenten. Voor Oekraïners zijn er zelfs nog vierduizend opvangplekken vrij, ook doordat gemeenten geen vluchtelingen uit andere landen op die plekken willen opvangen.

De problemen bij het COA komen niet alleen doordat er meer asielzoekers naar Nederland komen. Asielzoekers verblijven maanden en soms jaren langer in asielzoekerscentra omdat de immigratiedienst IND met grote achterstanden kampt. Als een verzoek wordt ingewilligd, kunnen ze er bovendien niet weg: gemeenten stellen minder huizen voor asielzoekers beschikbaar dan afgesproken. Ook lukt het het COA amper om nieuwe locaties voor asielzoekerscentra te vinden.

Tegen het eigen beleid

Daarnaast onderschatte het COA hoeveel minderjarigen in hun eentje asiel zouden aanvragen. In 2021 waren het er bijna 2.200, ruim het dubbele van een jaar eerder. Om iedereen op te kunnen vangen, worden jongeren nu nog voor hun achttiende verjaardag tussen volwassenen opgevangen. Dit gaat in tegen het eigen beleid, omdat jongeren extra kwetsbaar voor uitbuiting zijn. Maar volgens een woordvoerder was het „de enige optie” om de jongste groep alleenstaande minderjarige vluchtelingen een opvangplek te „kunnen blijven bieden”.

Om alle jongeren volgens afspraken op te vangen, had het COA volgens de woordvoerder de afgelopen vijf weken „tien extra locaties” moeten openen. „Ook gezien het personeelstekort is dat niet realistisch.”

Volgens deskundigen houdt het COA zich niet aan het EU-Grondrechthandvest. Hierin staat dat Europese lidstaten menselijke waardigheid moeten bieden en beschermen, ook aan asielzoekers. Asielzoekers hebben recht op huisvesting, kleding en voedsel óf een financiële vergoeding. „Als je mensen op een stoel of buiten op de grond laat slapen voldoe je daar niet aan”, zegt Karen Geertsema, docent migratierecht aan de Radboud Universiteit.

Vluchtelingenwerk Nederland maakte begin juli bekend naar de rechter te stappen als het Rijk en het COA de situatie in asielzoekerscentra niet voor 1 augustus hebben verbeterd. Vluchtelingenwerk houdt het Rijk en het COA aansprakelijk „voor de schadelijke en inhumane omstandigheden in de asielopvang”.

Uit een onderzoek uit 2019, afgenomen onder 2.800 COA-medewerkers, bleek dat bijna de helft van het personeel de voorbije twee jaar meerdere keren was uitgescholden, geïntimideerd of bedreigd door een bewoner. Ruim een kwart van de respondenten gaf aan ongewenst te zijn bejegend door een collega.

Opvang cruiseschepen p. 10 Lees meer over de crisis bij het COA in NRC Weekend